کارسینوم داکتال درجا یا DCIS یکی از ضایعات پیش‌تهاجمی پستان است که در آن سلول‌های غیرطبیعی داخل مجاری پستان رشد می‌کنند، اما هنوز به بافت اطراف نفوذ نکرده‌اند. طی سال‌های اخیر و با گسترش برنامه‌های غربالگری، موارد تشخیص DCIS افزایش چشمگیری داشته است. موضوع مهم اینجاست که همه‌ی موارد DCIS الزاماً به سرطان مهاجم تبدیل نمی‌شوند و همین مسئله باعث شده بحث «درمان بیش از حد» (Overtreatment) به یکی از چالش‌های اصلی در مدیریت این بیماری تبدیل شود.
شیوع و اهمیت کارسینوم داکتال درجا
در کشورهای دارای برنامه غربالگری منظم، DCIS حدود یک چهارم کل موارد جدید سرطان سینه را تشکیل می‌دهد. بیشتر این موارد هیچ علامتی ندارند و به طور اتفاقی در ماموگرافی، معمولاً به صورت میکروکلسیفیکاسیون، شناسایی می‌شوند.
خطر پیشرفت کارسینوم داکتال درجا
همه‌ی بیماران مبتلا به DCIS در معرض یکسانی برای پیشرفت به سرطان مهاجم نیستند. مطالعات نشان می‌دهد که اگر درمان نشوند، چیزی بین ۲۵ تا ۶۰ درصد موارد در طول ۱۰ تا ۱۵ سال می‌توانند به سرطان داکتال مهاجم (IDC) تبدیل شوند. با این حال، بسیاری از موارد هرگز پیشرفت نمی‌کنند یا روندی بسیار کند دارند.
عوامل مؤثر در پیشرفت کارسینوم داکتال درجا
تشخیص اینکه کدام بیمار واقعاً نیاز به درمان دارد، به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد:
-
ویژگی‌های پاتولوژیک: درجه‌ی بالای سلولی، وجود نکروز (به‌ویژه نوع کومدوما) و گستردگی ضایعه، همگی با ریسک بالاتر همراه‌اند.
-
ویژگی‌های مولکولی: تغییرات ژنی مانند جهش در مسیر PI3K یا HER2 می‌تواند نشانه‌ی خطر باشد.
-
محیط تومور: حضور سلول‌های ایمنی، وضعیت غشای بازال و واکنش بافت اطراف نقش کلیدی دارند.
-
عوامل فردی: سن پایین‌تر در زمان تشخیص، سابقه خانوادگی سرطان پستان و برخی شرایط هورمونی، احتمال پیشرفت را افزایش می‌دهد.
روش‌های تشخیص کارسینوم داکتال درجا
-
ماموگرافی همچنان اصلی‌ترین ابزار برای کشف ضایعات مشکوک است.
-
بیوپسی سوزنی به پاتولوژیست‌ها کمک می‌کند تا نوع و درجه ضایعه را مشخص کنند.
-
در برخی موارد، MRI برای تعیین گستردگی ضایعه مورد استفاده قرار می‌گیرد، هرچند شواهد قطعی در این زمینه هنوز محدود است.
رویکردهای درمانی کارسینوم داکتال درجا
مدیریت DCIS بسته به میزان خطر متفاوت است:
-
جراحی: از برداشت با حفظ پستان (lumpectomy) گرفته تا ماستکتومی در موارد گسترده‌تر.
-
رادیوتراپی: معمولاً پس از جراحی برای کاهش خطر عود توصیه می‌شود، اما در موارد کم‌خطر گاهی قابل چشم‌پوشی است.
-
درمان هورمونی: برای بیماران با گیرنده استروژن مثبت، داروهایی مثل تاموکسیفن می‌تواند احتمال بازگشت ضایعه را کم کند.
-
پایش فعال (Active Surveillance): یک رویکرد جدید و در حال بررسی است که برای بیماران کم‌خطر به جای جراحی یا درمان تهاجمی، صرفاً پایش منظم را پیشنهاد می‌دهد.
چالش‌های اصلی کارسینوم داکتال درجا
-
نبود ابزار قطعی برای پیش‌بینی اینکه کدام موارد واقعاً پیشرفت می‌کنند.
-
نگرانی بیماران از ریسک بازگشت یا تبدیل شدن به سرطان مهاجم.
-
پیامدهای روانی و جسمی درمان‌های تهاجمی، به‌ویژه در بیمارانی که شاید هرگز نیازی به آن نداشته باشند.
جمع‌بندی
پژوهش‌های اخیر روی بیومارکرهای مولکولی، تصویربرداری پیشرفته و استفاده از هوش مصنوعی متمرکز شده‌اند تا بتوانند DCIS پرخطر را از موارد کم‌خطر تفکیک کنند. همچنین کارآزمایی‌های بالینی در حال بررسی اثربخشی پایش فعال هستند تا شاید در آینده، درمان بیماران بیشتر شخصی‌سازی شود و از درمان‌های غیرضروری جلوگیری گردد.
DCIS فرصتی ارزشمند برای پیشگیری از سرطان مهاجم پستان است، اما مدیریت آن نیازمند تعادل میان «درمان مؤثر» و «پرهیز از درمان بیش از حد» است. آینده‌ی مدیریت این بیماری به سمت شخصی‌سازی درمان و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین پیش می‌رود؛ جایی که هر بیمار بر اساس ریسک واقعی خود، تصمیمی دقیق‌تر و انسانی‌تر برای درمان خواهد گرفت.
