انواع آندوسکوپی و مزایا و عوارض آن

آندوسکوپی یکی از روش‌های پیشرفته پزشکی است که به پزشکان اجازه می‌دهد بدون نیاز به جراحی باز، اندام‌های داخلی بدن را مشاهده و بررسی کنند. این تکنیک کم‌تهاجمی به دلیل دقت بالا و کاهش عوارض پس از عمل، به‌سرعت در سراسر جهان محبوب یافته است. طبق آمارهای جهانی، بازار تجهیزات آندوسکوپی تا سال ۲۰۲۸ به ارزشی بالغ بر ۳۹ میلیارد دلار خواهد رسید که نشان‌دهنده رشد قابل‌توجه این روش در علم پزشکی است. در ایران نیز میزان استفاده از آندوسکوپی در حال افزایش است، به‌طوری‌که در سال ۱۳۹۷ بیش از ۸ تن تجهیزات آندوسکوپی به ارزش بیش از ۱۱ میلیون دلار به کشور وارد شده است.

آندوسکوپی کاربردهای گسترده‌ای در شاخه‌های مختلف پزشکی از جمله گوارش، ریه، دستگاه ادراری و حتی مفاصل دارد. این روش نه‌تنها در تشخیص بیماری‌ها بلکه در برخی درمان‌های کم‌تهاجمی نیز به‌کار می‌رود. در این مقاله از سایت بیمارستان یثربی، به بررسی تمام ابعاد آندوسکوپی از جمله مزایا، معایب، انواع، مراحل انجام و مراقبت‌های قبل و بعد از آن خواهیم پرداخت تا درک دقیق‌تری از این روش نوین پزشکی ارائه دهیم.

آندوسکوپی چیست؟

آندوسکوپی روشی است که در آن یک لوله باریک، انعطاف‌پذیر و مجهز به دوربین و نور از طریق یک ورودی طبیعی مانند دهان، مقعد یا حتی یک برش کوچک وارد بدن می‌شود. پزشکان از این روش برای مشاهده مستقیم اندام‌های داخلی و بررسی بیماری‌ها یا ناهنجاری‌های مختلف استفاده می‌کنند. این تکنیک به‌ویژه در بیماری‌های دستگاه گوارش، مانند رفلاکس معده، زخم‌های گوارشی و توده‌های مشکوک، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آندوسکوپی نه‌تنها برای تشخیص، بلکه برای انجام برخی درمان‌های غیرجراحی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، در طول این فرایند می‌توان پولیپ‌های روده را برداشت، خونریزی‌های داخلی را متوقف کرد، یا حتی اجسام خارجی را از بدن خارج نمود. ازآنجاکه این روش نسبت به جراحی‌های باز کم‌تهاجمی‌تر است، دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد و خطرات ناشی از عمل‌های جراحی را کاهش می‌دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره آندوسکوپی معده، این مقاله را مطالعه کنید.

اجزای دستگاه آندوسکوپ

برای اینکه بهتر بفهمیم آندوسکوپی چطور عمل می‌کند، باید اجزای دستگاه آن را بشناسیم. آندوسکوپ در ظاهر یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر است، اما درون این لوله چند بخش مهم قرار دارد که هرکدام وظیفه خاصی دارند.

• دوربین و منبع نور: در نوک آندوسکوپ یک دوربین کوچک همراه با چراغ پرقدرت تعبیه شده است. این دوربین تصویر داخل بدن را به مانیتور منتقل می‌کند و پزشک همه چیز را واضح می‌بیند.
• کانال‌های عبور ابزار: در بعضی مدل‌ها، پزشک می‌تواند ابزارهای کوچکی مثل انبر یا قیچی مخصوص را از داخل آندوسکوپ عبور دهد تا نمونه‌برداری کند یا جسم خارجی را خارج سازد.
• سیستم هدایت و کنترل: لوله آندوسکوپ انعطاف‌پذیر است و با استفاده از بخش کنترل در دست پزشک، به جهات مختلف حرکت می‌کند.
• لوله عبور هوا یا مایع: گاهی لازم است برای دید بهتر مقداری هوا یا مایع وارد اندام شود؛ این کار هم از طریق همان لوله انجام می‌گیرد.

سوال اصلی اینجاست: چرا شناخت اجزای دستگاه اهمیت دارد؟ چون وقتی بیمار بداند آندوسکوپ دقیقاً از چه بخش‌هایی ساخته شده و چه وظیفه‌ای دارد، نگرانی‌اش کمتر می‌شود. در واقع، این دستگاه چیزی جز یک دوربین دقیق و چند لوله باریک کمکی نیست که همگی برای بررسی ساده‌تر و کم‌خطرتر طراحی شده‌اند.

مزایا و فواید آندوسکوپی

آندوسکوپی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تشخیصی و درمانی در پزشکی نوین است که امکان مشاهده مستقیم اندام‌های داخلی بدن مانند معده، روده، مری، و حتی برخی بخش‌های دستگاه تنفسی را بدون نیاز به جراحی باز فراهم می‌سازد. این تکنیک کم‌تهاجمی، نه‌تنها دقت بالایی در تشخیص بیماری‌ها دارد، بلکه در بسیاری از موارد می‌تواند به عنوان یک روش درمانی مؤثر نیز مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه، مهم‌ترین مزایای آندوسکوپی را بررسی می‌کنیم:

• تشخیص دقیق بیماری‌ها: یکی از مهم‌ترین مزایای آندوسکوپی، توانایی آن در ارائه تصاویر واضح و دقیق از بخش‌های داخلی بدن است. برخلاف روش‌هایی مانند سونوگرافی یا رادیولوژی که تنها تصویری غیرمستقیم از اندام‌ها ارائه می‌دهند، آندوسکوپی به پزشک این امکان را می‌دهد که به‌صورت مستقیم سطح داخلی اندام مورد نظر را مشاهده کند. این ویژگی، به‌ویژه در شناسایی زخم‌ها، تومورها، التهاب‌ها، یا ضایعات کوچک بسیار کاربردی است و تشخیص بیماری‌ها را در مراحل اولیه ممکن می‌سازد. حتی در برخی موارد، امکان نمونه‌برداری (بیوپسی) همزمان نیز وجود دارد که دقت تشخیص را افزایش می‌دهد.
• کاهش نیاز به جراحی: در گذشته، برای بررسی دقیق مشکلات گوارشی یا تشخیص ضایعات داخلی، نیاز به جراحی‌های تهاجمی و پرخطر بود. اما امروزه آندوسکوپی جایگزین بسیاری از این جراحی‌ها شده است. برای مثال، پولیپ‌های روده‌ای، خونریزی‌های داخلی، یا انسدادهای کوچک قابل‌درمان با این روش هستند. علاوه بر آن، آندوسکوپی می‌تواند به خارج‌کردن اجسام خارجی بلع‌شده، بندآوردن خونریزی‌های گوارشی، یا بازکردن تنگی‌های ایجادشده در مری و روده کمک کند. به این ترتیب، بیمار از عوارض جراحی باز و دوران نقاهت طولانی در امان می‌ماند.
• سرعت بالای بهبودی: آندوسکوپی به‌دلیل کم‌تهاجمی‌بودن، معمولاً بدون نیاز به بیهوشی عمومی و با حداقل ناراحتی انجام می‌شود. بیمار پس از پایان پروسه، در مدت‌زمان کوتاهی هوشیاری خود را به‌دست آورده و می‌تواند به خانه بازگردد. اغلب بیماران تنها چند ساعت پس از انجام آندوسکوپی می‌توانند به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند، بدون نیاز به بستری‌شدن طولانی یا دوران نقاهت سخت. این ویژگی، آندوسکوپی را به گزینه‌ای مناسب برای بررسی‌های سرپایی و کاهش هزینه‌های درمان تبدیل کرده است.
• امکان مداخله درمانی همزمان با تشخیص: یکی دیگر از برتری‌های آندوسکوپی این است که در صورت مشاهده ضایعه یا مشکل، می‌توان هم‌زمان با معاینه، اقدام درمانی لازم را نیز انجام داد. به‌عنوان نمونه، برداشتن پولیپ، قطع خونریزی، گشاد کردن تنگی‌های مجاری گوارشی یا برداشتن اجسام خارجی—all در حین انجام آندوسکوپی قابل اجرا هستند. این مسئله باعث می‌شود بیمار درگیر پروسه‌های متعدد تشخیصی و درمانی نشود و با یک فرآیند ساده‌تر، مشکلش رفع شود.
• کاهش هزینه‌های درمانی و بستری: با توجه به اینکه آندوسکوپی اغلب به‌صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری انجام می‌شود، هزینه کلی آن در مقایسه با جراحی یا تصویربرداری‌های پیچیده کمتر است. همچنین به‌دلیل کاهش زمان از کار افتادگی و نیاز کمتر به مراقبت‌های ویژه، هم برای بیمار و هم برای سیستم درمانی، صرفه‌جویی مالی قابل‌توجهی ایجاد می‌شود.

معایب و عوارض آندوسکوپی

اگرچه آندوسکوپی یکی از ایمن‌ترین و کم‌تهاجمی‌ترین روش‌های تشخیص و درمان در پزشکی مدرن محسوب می‌شود، اما مانند هر روش پزشکی دیگر، بدون ریسک نیست. آشنایی با عوارض احتمالی آن به بیماران کمک می‌کند با آمادگی بیشتر در این فرآیند شرکت کنند و در صورت بروز علائم هشداردهنده، به‌موقع اقدامات لازم را انجام دهند. خوشبختانه بیشتر این عوارض نادر، گذرا و قابل‌مدیریت هستند.

• خطرات مرتبط با بیهوشی و آرام‌بخشی: در بسیاری از موارد، برای راحتی بیمار و جلوگیری از احساس درد یا ناراحتی، داروهای آرام‌بخش یا بیهوشی سبک تجویز می‌شود. اگرچه این داروها تحت نظر دقیق پزشک بیهوشی استفاده می‌شوند، اما ممکن است در برخی بیماران منجر به بروز واکنش‌هایی مانند خواب‌آلودگی طولانی، سرگیجه، تهوع، افت فشار خون، یا حتی واکنش‌های آلرژیک شوند. بیمارانی که سابقه حساسیت دارویی، مشکلات تنفسی یا قلبی دارند، باید قبل از آندوسکوپی حتماً وضعیت خود را با پزشک در میان بگذارند تا نوع و دوز داروها به‌درستی تنظیم شود. همچنین به بیماران توصیه می‌شود تا ۲۴ ساعت پس از مصرف آرام‌بخش از انجام کارهایی مانند رانندگی یا کار با دستگاه‌های خطرناک خودداری کنند.
• احتمال عفونت: با وجود رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و استریل‌کردن تجهیزات آندوسکوپی، احتمال بروز عفونت، هرچند بسیار کم، همچنان وجود دارد. این عفونت‌ها معمولاً سطحی و محدود به نواحی ورود لوله آندوسکوپ هستند، مانند گلو یا مقعد. علائمی مانند گلودرد، سوزش، یا کمی تب خفیف ممکن است پس از آندوسکوپی ظاهر شوند و اغلب بدون نیاز به درمان خاصی، در مدت کوتاهی بهبود می‌یابند.
  در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، مانند بیماران سرطانی، دیابتی یا افرادی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، این خطرات ممکن است جدی‌تر باشد. در این موارد، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه تجویز کند یا شرایط خاص‌تری برای انجام آندوسکوپی در نظر بگیرد.
• آسیب به بافت‌های داخلی: یکی از نگرانی‌های نادر اما جدی در آندوسکوپی، احتمال آسیب فیزیکی به بافت‌های داخلی بدن است. در طی ورود و حرکت لوله انعطاف‌پذیر آندوسکوپ در دستگاه گوارش یا سایر اندام‌ها، ممکن است فشار بیش‌ازحد یا حرکات ناخواسته باعث خراش، پارگی جزئی یا خونریزی شود.
  این خطر معمولاً در بیمارانی دیده می‌شود که به بیماری‌های زمینه‌ای مانند زخم‌های فعال، دیورتیکولیت، تنگی‌های شدید یا التهاب‌های پیشرفته مبتلا هستند. علائم چنین آسیبی ممکن است شامل درد شدید، تب، یا خون در مدفوع یا استفراغ باشد که در این صورت نیاز به مداخله فوری پزشکی وجود دارد.
  البته باید تأکید کرد که احتمال چنین عارضه‌ای بسیار پایین بوده و انجام آندوسکوپی توسط پزشکان مجرب و با دستگاه‌های استاندارد، ریسک آن را به حداقل می‌رساند.

انواع آندوسکوپی

آندوسکوپی بسته به ناحیه‌ای که مورد بررسی قرار می‌گیرد، به چندین نوع مختلف تقسیم می‌شود. هر یک از این روش‌ها کاربردهای منحصربه‌فردی دارند و از ابزارهای مخصوصی برای انجام معاینات دقیق‌تر استفاده می‌شود. انتخاب نوع آندوسکوپی به عواملی مانند محل درد یا ناراحتی بیمار، علائم بالینی، و تشخیص‌های احتمالی پزشک بستگی دارد. برخی از این روش‌ها تنها برای مشاهده و تشخیص استفاده می‌شوند، درحالی‌که برخی دیگر می‌توانند نقش درمانی نیز داشته باشند. در ادامه، مهم‌ترین انواع آندوسکوپی را بررسی می‌کنیم.

گاستروسکوپی (Endoscopy-Gastrointestinal Upper)

گاستروسکوپی یکی از رایج‌ترین انواع آندوسکوپی است که برای بررسی بخش فوقانی دستگاه گوارش شامل مری، معده و دوازدهه (ابتدای روده کوچک) انجام می‌شود. پزشک از طریق دهان، یک لوله انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین را وارد دستگاه گوارش می‌کند تا مشکلاتی مانند زخم‌های گوارشی، التهاب مری، رفلاکس اسیدی معده، تنگی مری و حتی علائم اولیه سرطان معده را بررسی کند. برای آشنایی کامل با مراحل انجام گاستروسکوپی، نحوه آمادگی، و نکاتی که باید قبل و بعد از این روش بدانید، مقاله بررسی کامل گاستروسکوپی را از دست ندهید.

به گفته سایت nhs:
On the day of the gastroscopy, you’ll need to stop eating at least ۶ hours before the test. You may be able to have small sips of water.
ترجمه: در روز انجام گاستروسکوپی، لازم است دست‌کم ۶ ساعت پیش از آزمایش از خوردن غذا خودداری کنید. نوشیدن مقدار کمی آب ممکن است مجاز باشد.

کاربردهای گاستروسکوپی:

• تشخیص بیماری‌های گوارشی: این روش برای شناسایی مشکلاتی مانند زخم‌های گوارشی، ورم معده (گاستریت) و رفلاکس معده به کار می‌رود.
• نمونه‌برداری (بیوپسی): در صورتی که پزشک ضایعه‌ای مشکوک مشاهده کند، می‌تواند نمونه‌ای از بافت را برای بررسی بیشتر در آزمایشگاه بفرستد.
• درمان‌های غیرجراحی: در برخی موارد، پزشک می‌تواند از طریق گاستروسکوپی زخم‌های خونریزی‌دهنده را درمان کرده یا اجسام خارجی بلعیده‌شده را از معده خارج کند.

کولونوسکوپی (Colonoscopy)

کولونوسکوپی برای بررسی و ارزیابی داخل روده بزرگ (کولون) و بخش انتهایی روده کوچک انجام می‌شود. این روش معمولاً به‌منظور تشخیص بیماری‌های گوارشی مانند سرطان روده بزرگ، پولیپ‌های روده‌ای، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و بیماری‌های التهابی روده (IBD) به کار می‌رود. در این روش، پزشک از طریق مقعد، یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین را وارد روده می‌کند. برای افزایش وضوح تصاویر، معمولاً مقداری هوا به داخل روده پمپ می‌شود تا دیواره‌های آن باز شوند. اگر می‌خواهید بدانید کولونوسکوپی دقیقاً چگونه انجام می‌شود، مقاله بررسی کامل کولونوسکوپی را حتماً بخوانید.

کاربردهای کولونوسکوپی:

• تشخیص و پیشگیری از سرطان روده: پزشک می‌تواند پولیپ‌ها و توده‌های غیرطبیعی را تشخیص داده و در صورت لزوم، آن‌ها را خارج کند تا از پیشرفت به سرطان جلوگیری شود.

• بررسی علت مشکلات گوارشی: در صورتی که بیمار دچار درد شکمی مداوم، خونریزی مقعدی، تغییرات ناگهانی در حرکات روده یا کاهش وزن غیرقابل توضیح باشد، کولونوسکوپی می‌تواند علت آن را مشخص کند.

• نمونه‌برداری و اقدامات درمانی: در برخی موارد، پزشک ممکن است از بافت‌های روده نمونه‌برداری کند یا از روش‌هایی برای متوقف کردن خونریزی داخلی استفاده کند.

برونکوسکوپی (Bronchoscopy)

برونکوسکوپی یکی دیگر از انواع آندوسکوپی است که برای بررسی سیستم تنفسی، از جمله نای، نایژه‌ها و ریه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش معمولاً برای تشخیص مشکلات ریوی مانند تنگی مجاری تنفسی، عفونت‌های ریوی، خونریزی‌های غیرقابل توضیح از ریه و تشخیص سرطان ریه به کار می‌رود. در این روش، لوله آندوسکوپی از طریق دهان یا بینی وارد نای شده و پزشک می‌تواند وضعیت مجاری هوایی را مشاهده کند. برای کسب اطلاعات بیشتر و کامل‌ار پیشنهاد می‌کنم مقاله بررسی کامل برونکوسکوپی را مطالعه کنید.

کاربردهای برونکوسکوپی:

• تشخیص بیماری‌های تنفسی: در مواردی که بیمار دچار سرفه‌های مزمن، خونریزی از دستگاه تنفسی یا عفونت‌های ریوی مکرر است، برونکوسکوپی می‌تواند علت اصلی را مشخص کند.
• شناسایی و درمان انسدادهای راه‌های هوایی: در برخی موارد، ممکن است پزشک بتواند با استفاده از این روش، راه‌های هوایی مسدودشده را باز کند.
• نمونه‌برداری از بافت ریه: در صورتی که پزشک مشکوک به وجود تومور یا عفونت‌های خاصی مانند سل باشد، می‌تواند نمونه‌ای از بافت یا ترشحات ریوی بردارد و آن را برای آزمایش بیشتر ارسال کند.

سیستوسکوپی (Cystoscopy)

سیستوسکوپی نوعی آندوسکوپی است که برای بررسی داخل مثانه و مجرای ادراری استفاده می‌شود. این روش معمولاً برای بیمارانی که دچار مشکلات ادراری مانند عفونت‌های مکرر، خون در ادرار، یا تنگی مجرای ادراری هستند، توصیه می‌شود. در سیستوسکوپی، پزشک یک لوله نازک مجهز به دوربین را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌کند تا هرگونه ناهنجاری را مشاهده کند.

کاربردهای سیستوسکوپی:

• بررسی مشکلات ادراری: در بیمارانی که علائم مشکوک به سنگ مثانه، تومورهای مثانه یا عفونت‌های مکرر ادراری دارند، سیستوسکوپی می‌تواند تشخیص دقیقی ارائه دهد.
• نمونه‌برداری از بافت مثانه: در صورتی که پزشک ضایعاتی را در دیواره مثانه مشاهده کند، می‌تواند از بافت آن نمونه‌برداری کرده و برای آزمایش بیشتر ارسال کند.
• درمان برخی مشکلات مجاری ادراری: در برخی موارد، پزشک می‌تواند از طریق سیستوسکوپی برخی از مشکلات مانند برداشتن سنگ‌های مثانه یا درمان تنگی مجاری ادراری را برطرف کند.

لاپاروسکوپی (Laparoscopy)

لاپاروسکوپی نوعی آندوسکوپی است که برای بررسی اندام‌های داخلی شکم و لگن استفاده می‌شود. برخلاف سایر انواع آندوسکوپی که از طریق دهان، بینی یا مقعد انجام می‌شوند، در لاپاروسکوپی یک یا چند برش کوچک در شکم ایجاد شده و ابزار مخصوص از طریق این برش‌ها وارد بدن می‌شود. این روش معمولاً برای بررسی مشکلات زنان مانند کیست‌های تخمدان، بیماری‌های لگنی و حتی برخی از انواع جراحی‌های کم‌تهاجمی استفاده می‌شود.

کاربردهای لاپاروسکوپی:

• تشخیص و درمان بیماری‌های زنان: این روش به پزشکان اجازه می‌دهد تا مشکلاتی مانند اندومتریوز، فیبروم‌های رحمی و ناهنجاری‌های لوله‌های رحمی را تشخیص داده و حتی درمان کنند.
• بررسی مشکلات شکمی: در مواردی که علت دردهای شکمی ناشناخته باشد، لاپاروسکوپی می‌تواند تشخیص دقیقی ارائه دهد.
• انجام جراحی‌های کم‌تهاجمی: امروزه بسیاری از جراحی‌ها مانند برداشتن کیسه صفرا یا برداشتن آپاندیس به‌جای روش‌های سنتی، با لاپاروسکوپی انجام می‌شوند.

آندوسکوپی در پزشکی مدرن کاربردهای فراوانی دارد و به پزشکان این امکان را می‌دهد که بسیاری از بیماری‌ها را با دقت بیشتری تشخیص داده و حتی برخی از آن‌ها را بدون نیاز به جراحی‌های باز درمان کنند. بسته به ناحیه‌ای که باید بررسی شود، روش‌های مختلفی مانند گاستروسکوپی، کولونوسکوپی، برونکوسکوپی و سیستوسکوپی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این روش‌ها نقش مهمی در تشخیص و مدیریت بیماری‌ها دارند و در بسیاری از موارد می‌توانند جان بیماران را نجات دهند.

اورتروسکوپی (Uretroscopy)

اورتروسکوپی یکی از انواع آندوسکوپی است که برای بررسی سیستم ادراری استفاده می‌شود. این روش به پزشک امکان می‌دهد داخل مثانه و مجرای ادرار را مشاهده کند و مشکلات احتمالی را تشخیص دهد.

کاربردهای اورتروسکوپی

• تشخیص انسداد یا تنگی مجرای ادرار: اگر جریان ادرار دچار مشکل شده باشد، پزشک می‌تواند علت آن را مستقیماً ببیند.
• شناسایی سنگ یا جسم خارجی: سنگ‌های کوچک یا اجسام خارجی در مثانه یا مجرا به راحتی با این روش قابل مشاهده هستند.
• نمونه‌برداری بافتی: در صورت مشاهده ناحیه مشکوک، پزشک می‌تواند نمونه‌برداری کند تا بررسی آزمایشگاهی انجام شود.
• درمان ساده: بعضی مشکلات مانند برداشتن سنگ کوچک یا رفع انسداد، بدون نیاز به جراحی باز قابل انجام است.

سوال کلیدی اینجاست: چرا اورتروسکوپی انتخاب می‌شود؟ چون این روش کم‌تهاجمی و دقیق است و همزمان تشخیص و درمان برخی مشکلات را ممکن می‌سازد، بدون اینکه بیمار نیاز به بستری طولانی یا جراحی باز داشته باشد.

سیگموئیدوسکوپی (Sigmoidoscopy)

سیگموئیدوسکوپی نوعی آندوسکوپی است که به بررسی قسمت پایینی روده بزرگ (سیگموئید) اختصاص دارد. این روش به پزشک اجازه می‌دهد مشکلات روده را بدون نیاز به جراحی باز تشخیص دهد.

کاربردهای سیگموئیدوسکوپی

• شناسایی التهاب یا زخم‌ها: اگر در بخش پایینی روده التهاب یا زخم وجود داشته باشد، پزشک می‌تواند آن را مستقیماً مشاهده کند.
• نمونه‌برداری: در صورت مشاهده ناحیه مشکوک، امکان برداشت نمونه برای بررسی آزمایشگاهی فراهم است.
• تشخیص پولیپ: پولیپ‌های کوچک در سیگموئید با این روش به راحتی قابل تشخیص و حتی برداشتن هستند.
• بررسی خونریزی روده: اگر خونریزی داخلی وجود داشته باشد، محل دقیق آن مشخص می‌شود و می‌توان اقدامات لازم را انجام داد.

چرا سیگموئیدوسکوپی اهمیت دارد؟ چون امکان بررسی دقیق روده با حداقل تهاجم را فراهم می‌کند و اغلب نیاز به کولونوسکوپی کامل را کاهش می‌دهد. این روش برای افرادی که فقط بخش پایینی روده مشکل دارد، بسیار مناسب است و روند درمان را سریع‌تر و ساده‌تر می‌کند.

نکات مهم قبل از آندوسکوپی

آماده‌سازی برای آندوسکوپی

قبل از انجام آندوسکوپی، آمادگی مناسب نقش مهمی در دقت و ایمنی این روش دارد. وقتی بیمار بداند چه اقداماتی لازم است، هم روند بررسی راحت‌تر می‌شود و هم نتیجه دقیق‌تر خواهد بود. نکات کلیدی آماده‌سازی برای آندوسکوپی: 

• رژیم غذایی: معمولاً چند ساعت قبل از آندوسکوپی، باید از خوردن غذا خودداری کنید تا معده یا روده خالی باشد. این کار دید پزشک را واضح‌تر می‌کند.
• داروها و مکمل‌ها: برخی داروها، به‌خصوص رقیق‌کننده‌های خون، ممکن است نیاز به توقف موقت داشته باشند. همیشه پزشک خود را در جریان تمام داروها قرار دهید.
• ملین‌ها یا تنقیه (در کولونوسکوپی): برای بررسی روده بزرگ، پاک‌سازی کامل با ملین یا تنقیه قبل از عمل ضروری است تا تصاویر واضح باشند.
• آمادگی روانی: دانستن روند کار، مدت زمان تقریبی و اینکه سرپایی است، اضطراب بیمار را کاهش می‌دهد.

سوال مهم این است: چرا رعایت این موارد ضروری است؟ زیرا حتی کوچک‌ترین خطا در آماده‌سازی می‌تواند تشخیص درست را مختل کند و نیاز به تکرار آندوسکوپی ایجاد شود. پس هر مرحله‌ای که پزشک توصیه می‌کند، بخشی از موفقیت و ایمنی فرآیند است.

مراحل آندوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟

آندوسکوپی یک فرایند چندمرحله‌ای است که هرکدام از این مراحل اهمیت خاصی در موفقیت روش و کاهش عوارض احتمالی دارند. رعایت صحیح این مراحل باعث می‌شود که پزشک بتواند تشخیص دقیقی داشته باشد و در صورت نیاز، اقدامات درمانی لازم را انجام دهد. این فرایند معمولاً در یک مرکز درمانی یا بیمارستان مجهز مانند بیمارستان یثربی انجام می‌شود و بسته به نوع آندوسکوپی، ممکن است از چند دقیقه تا یک ساعت طول بکشد. در ادامه، مراحل اصلی این روش را بررسی می‌کنیم:

1. آماده‌سازی اولیه

اولین مرحله در انجام آندوسکوپی، آماده‌سازی بیمار است که شامل مجموعه‌ای از اقدامات برای کاهش خطرات و افزایش دقت بررسی‌ها می‌شود. پزشک ابتدا در جلسه‌ی مشاوره‌، هدف از انجام آندوسکوپی، مزایا، خطرات و نحوه انجام آن را برای بیمار توضیح می‌دهد. در این مرحله، بیمار باید تمام سوابق بیماری خود، از جمله بیماری‌های مزمن، آلرژی‌ها و داروهای مصرفی را با پزشک در میان بگذارد.

یکی از مهم‌ترین نکات در آماده‌سازی اولیه، ناشتا بودن بیمار است. معمولاً پزشک توصیه می‌کند که بیمار از ۶ تا ۱۲ ساعت قبل از آندوسکوپی از خوردن و آشامیدن خودداری کند تا دستگاه گوارش کاملاً خالی باشد و دید بهتری برای پزشک فراهم شود. در برخی موارد، ممکن است به بیمار ملین‌های خاصی داده شود تا روده‌ها به‌طور کامل تخلیه شوند، به‌خصوص در آندوسکوپی‌هایی مانند کولونوسکوپی که برای بررسی روده بزرگ انجام می‌شود.

علاوه بر این، در صورتی که بیمار داروهایی مانند رقیق‌کننده‌های خون مصرف می‌کند، ممکن است پزشک توصیه کند که مصرف آن‌ها به‌طور موقت قطع شود تا از بروز خونریزی‌های داخلی جلوگیری شود. همچنین برخی بیماران ممکن است نیاز به دریافت آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه داشته باشند تا احتمال عفونت کاهش یابد.

2. ورود آندوسکوپ

پس از آماده‌سازی بیمار، مرحله ورود آندوسکوپ آغاز می‌شود. بسته به نوع آندوسکوپی، این ابزار ممکن است از طریق دهان (مانند گاستروسکوپی برای بررسی معده و مری) یا از طریق مقعد (مانند کولونوسکوپی برای بررسی روده بزرگ) وارد بدن شود. در برخی موارد خاص، مانند برونکوسکوپی، آندوسکوپ از طریق بینی یا دهان وارد راه‌های تنفسی می‌شود.

در طول این مرحله، بیمار ممکن است تحت بی‌حسی موضعی یا آرام‌بخشی قرار گیرد تا احساس ناراحتی نکند. در برخی موارد خاص که نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر دارد، ممکن است بیمار را تحت بیهوشی عمومی قرار دهند. پزشک لوله انعطاف‌پذیر آندوسکوپ را به‌آرامی وارد بدن کرده و به سمت ناحیه موردنظر هدایت می‌کند. این ابزار مجهز به یک دوربین و منبع نور است که تصاویر داخلی را به یک مانیتور ارسال می‌کند.

حرکت آندوسکوپ باید بسیار دقیق و کنترل‌شده باشد تا از آسیب به بافت‌های داخلی جلوگیری شود. در این مرحله، پزشک ممکن است از گاز یا هوا برای باز کردن دیواره‌های اندام‌ها استفاده کند تا دید بهتری داشته باشد. برای مثال، در کولونوسکوپی، مقداری هوا وارد روده می‌شود تا چین‌های آن باز شوند و بررسی دقیق‌تری صورت گیرد.

3. انجام بررسی‌های لازم

پس از ورود آندوسکوپ، پزشک شروع به بررسی دقیق ناحیه موردنظر می‌کند. تصاویر زنده از داخل بدن روی مانیتور نمایش داده می‌شوند و پزشک می‌تواند هرگونه ناهنجاری مانند زخم‌ها، التهاب‌ها، توده‌ها یا انسدادهای احتمالی را مشاهده کند. اگر پزشک متوجه مورد مشکوکی شود، ممکن است از بافت آن نمونه‌برداری کند. این نمونه‌برداری که به آن “بیوپسی” گفته می‌شود، برای بررسی‌های بیشتر در آزمایشگاه ارسال می‌شود تا وجود بیماری‌هایی مانند سرطان، عفونت یا سایر مشکلات بررسی شود.

در برخی موارد، پزشک علاوه بر مشاهده و نمونه‌برداری، اقدامات درمانی را نیز در همان لحظه انجام می‌دهد. به‌عنوان مثال، اگر بیمار دچار خونریزی داخلی باشد، پزشک می‌تواند با استفاده از ابزارهای مخصوصی که از طریق آندوسکوپ وارد می‌شوند، خونریزی را متوقف کند. همچنین، در صورت وجود پولیپ یا توده‌های کوچک، ممکن است این ضایعات با روش‌های کم‌تهاجمی برداشته شوند.

در آندوسکوپی‌هایی که به‌منظور درمان انجام می‌شوند، ممکن است پزشک از لیزر، الکتروکوتر یا سایر روش‌ها برای حذف بافت‌های غیرطبیعی، باز کردن انسدادها یا حتی قرار دادن استنت (لوله‌های کوچک برای باز نگه داشتن مجاری) استفاده کند.

4. خروج آندوسکوپ و پایان فرایند

پس از انجام بررسی‌ها و اقدامات لازم، پزشک به‌آرامی آندوسکوپ را از بدن خارج می‌کند. این مرحله باید با دقت انجام شود تا از آسیب به بافت‌های داخلی جلوگیری شود. بیمار ممکن است احساس ناراحتی جزئی مانند نفخ، آروغ یا گلودرد داشته باشد که معمولاً ظرف چند ساعت برطرف می‌شود.

پس از پایان آندوسکوپی، بیمار به بخش ریکاوری منتقل می‌شود تا اثرات داروهای آرام‌بخش از بین برود. معمولاً بیمار باید حدود ۳۰ دقیقه تا یک ساعت تحت نظر باشد و در این مدت، پزشک علائم حیاتی او را بررسی می‌کند. در بیشتر موارد، بیمار همان روز مرخص می‌شود و می‌تواند به خانه بازگردد، اما در صورتی که آندوسکوپی پیچیده‌تر باشد یا بیمار دچار عوارضی شود، ممکن است نیاز به بستری شدن باشد.

5. مراقبت‌های پس از آندوسکوپی

پس از پایان آندوسکوپی، توجه به مراقبت‌های بعد از آن به همان اندازه‌ی آمادگی پیش از انجام آندوسکوپی اهمیت دارد. اگرچه این روش کم‌تهاجمی است، اما به دلیل استفاده از آرام‌بخش یا بیهوشی، رعایت برخی نکات ایمنی برای جلوگیری از عوارض احتمالی ضروری است. در ادامه، نکات کلیدی مراقبتی پس از آندوسکوپی را مرور می‌کنیم:

• استراحت و خودداری از فعالیت‌های سنگین: در صورتی که در طول آندوسکوپی از داروی آرام‌بخش یا بیهوشی استفاده شده باشد، لازم است تا ۲۴ ساعت پس از انجام آن از رانندگی، کار با دستگاه‌های سنگین یا گرفتن تصمیمات مهم خودداری کنید. تأثیر این داروها ممکن است باعث خواب‌آلودگی، گیجی یا کاهش تمرکز شود. بنابراین توصیه می‌شود پس از بازگشت به منزل، چند ساعت استراحت کامل داشته باشید و از انجام فعالیت‌های فیزیکی یا ذهنی سنگین پرهیز کنید.
• مراقبت از رژیم غذایی: پس از آندوسکوپی، دستگاه گوارش شما ممکن است کمی حساس باشد. به همین دلیل بهتر است حداقل تا چند ساعت پس از انجام آن، از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌کرده، پرادویه یا سنگین خودداری کنید؛ زیرا این نوع غذاها می‌توانند موجب ناراحتی یا تحریک معده شوند. مصرف مایعات شفاف مانند آب، چای کم‌رنگ، آب‌سیب و همچنین غذاهای سبک و ملایمی مانند سوپ، پوره سیب‌زمینی یا ماست توصیه می‌شود. اگر در ناحیه گلو احساس سوزش یا خراش داشتید، استفاده از مواد خنک و نرم مثل ژله یا بستنی ساده می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند.
• دفع گازهای باقی‌مانده در صورت انجام کولونوسکوپی: اگر آندوسکوپی شما از نوع کولونوسکوپی بوده باشد، ممکن است پس از آن دچار نفخ یا احساس فشار در شکم شوید. این وضعیت معمولاً به دلیل گازهایی است که در حین معاینه وارد روده شده‌اند. برای رفع این حالت، بهتر است آب و مایعات بیشتری بنوشید و با انجام پیاده‌روی سبک، به تسریع خروج گاز و بهبود وضعیت عمومی کمک کنید. این اقدامات معمولاً طی چند ساعت باعث رفع کامل علائم می‌شوند.
• توجه به علائم هشداردهنده: در بیشتر موارد، آندوسکوپی یک روش ایمن و بدون عارضه است؛ اما در صورت بروز برخی علائم غیرعادی، باید فوراً با پزشک یا مرکز درمانی تماس بگیرید. این علائم شامل درد شکمی شدید یا مداوم، استفراغ خونی، وجود خون در مدفوع، تب بالا یا لرز، و همچنین تهوع یا سرگیجه غیرعادی می‌شوند. چنین نشانه‌هایی ممکن است به ندرت نشان‌دهنده بروز عارضه باشند که نیاز به بررسی و مداخله فوری دارد.
• پیگیری نتایج و درمان‌های بعدی: در پایان آندوسکوپی، پزشک معمولاً نتایج اولیه را به اطلاع بیمار می‌رساند. با این حال، تحلیل نهایی ممکن است نیازمند بررسی دقیق نمونه‌های بافتی (در صورت انجام نمونه‌برداری) یا تصاویر تخصصی باشد. بر این اساس، ممکن است گزارش نهایی چند روز بعد آماده شود. بسته به نتایج، پزشک می‌تواند برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد دهد یا در صورت نیاز، آزمایش‌ها و بررسی‌های تکمیلی را توصیه کند.

آندوسکوپی با فراهم‌کردن دید مستقیم به درون اندام‌های داخلی، به یکی از دقیق‌ترین و کم‌خطرترین روش‌های تشخیص و درمان تبدیل شده است. با رعایت مراقبت‌های لازم پیش و پس از انجام این روش، می‌توانید به نتایج بهتر درمانی دست یافته و از بروز عوارض جلوگیری کنید. اگر همچنان درباره مراقبت‌های آندوسکوپی سؤالی دارید، مشاوران و پزشکان بیمارستان یثربی آماده راهنمایی شما هستند.

کاربردهای آندوسکوپی در تشخیص و درمان

آندوسکوپی فقط برای نگاه کردن به داخل بدن نیست؛ این روش هم در تشخیص بیماری‌ها و هم در درمان مشکلات پزشکی نقش مهمی دارد.

کاربرد آندوسکوپی در تشخیص

• شناسایی زخم‌ها و التهاب‌ها: پزشک می‌تواند سطح داخلی اندام را مستقیماً ببیند و حتی ضایعات کوچک را تشخیص دهد.
• نمونه‌برداری (بیوپسی): در صورت مشاهده ناحیه مشکوک، با ابزار مخصوص نمونه گرفته می‌شود تا در آزمایشگاه بررسی گردد.
• تشخیص خونریزی داخلی: آندوسکوپی دقیقاً محل خونریزی را مشخص می‌کند، چیزی که در روش‌های تصویربرداری معمولی سخت‌تر دیده می‌شود.
• بررسی علائم مبهم: مثل دردهای شکمی، تهوع یا مشکلات گوارشی که علت آن‌ها با آزمایش ساده مشخص نمی‌شود.

کاربرد آندوسکوپی در درمان

• برداشتن پولیپ یا بافت اضافی: در کولونوسکوپی، پولیپ‌ها بدون جراحی باز خارج می‌شوند.
• بستن محل خونریزی: با ابزار مخصوص می‌توان رگ‌های خونی پاره‌شده را ترمیم یا سوزاند.
• خارج کردن اجسام خارجی: اگر چیزی در مری یا معده گیر کند، پزشک می‌تواند با آندوسکوپ آن را بیرون بیاورد.
• باز کردن انسدادها: در بعضی موارد با کارگذاری استنت (لوله کوچک فلزی یا پلاستیکی)، مسیر بسته دوباره باز می‌شود.

وقتی یک روش بتواند هم بیماری را تشخیص دهد و هم همان لحظه درمان را انجام دهد، چرا سراغ جراحی پرخطر برویم؟ این دقیقاً همان مزیتی است که آندوسکوپی را به یکی از مهم‌ترین ابزارهای پزشکی مدرن تبدیل کرده است.

فرق اندوسکوپی با اندوسونوگرافی چیست؟

اندوسکوپی و اندوسونوگرافی هر دو روش‌هایی برای بررسی دستگاه گوارش هستند، اما تفاوت‌های کلیدی دارند. در اندوسکوپی از یک لوله باریک با دوربین برای مشاهده مستقیم داخل مری، معده و روده استفاده می‌شود، در حالی که اندوسونوگرافی (EUS) علاوه‌بر دوربین، از امواج صوتی (اولتراسوند) برای بررسی لایه‌های عمقی‌تر بافت‌ها و اندام‌های اطراف دستگاه گوارش مانند پانکراس یا غدد لنفاوی بهره می‌برد. اندوسونوگرافی معمولاً برای تشخیص تومورها، مراحل سرطان و بررسی ضایعات مشکوک به کار می‌رود. در ادامه جدول مقایسه‌ای اندوسکوپی و اندوسونوگرافی آورده‌ایم:

نحوه خواندن جواب اندوسکوپی چگونه است؟

نتیجه‌ی اندوسکوپی معمولاً شامل توصیف ظاهری اندام‌های داخلی (مانند معده، مری یا روده)، وجود یا عدم وجود التهاب، زخم، پولیپ یا توده و در صورت نیاز، گزارش نمونه‌برداری (بیوپسی) است. اصطلاحاتی مانند “erosion”، “ulcer”، “gastritis” یا “normal mucosa” به شرایط سطح داخلی اندام‌ها اشاره دارند.

جدول کامل اصطلاحات پزشکی در تفسیر جواب آندوسکوپی معده و معنای آن‌ها

در گزارش آندوسکوپی، معمولاً اصطلاحاتی تخصصی به‌کار می‌رود که ممکن است برای بیماران ناآشنا و گمراه‌کننده باشد. واژه‌هایی مانند Polyp، Dysplasia یا Rut Positive می‌توانند به شرایطی اشاره داشته باشند که نیاز به درمان یا پیگیری جدی دارند. برای کمک به درک بهتر این اصطلاحات، در جدول زیر، رایج‌ترین واژه‌هایی که ممکن است در جواب آندوسکوپی دیده شوند به‌همراه ترجمه و توضیح آن‌ها آورده شده است.

آندوسکوپی: ابزاری ضروری در پزشکی مدرن برای مقابله با بیماری‌ها

در خاتمه، آندوسکوپی به‌عنوان یک ابزار تشخیصی و درمانی کم‌تهاجمی، نقش بی‌بدیلی در پزشکی مدرن ایفا می‌کند. با افزایش شیوع بیماری‌های گوارشی، اهمیت آندوسکوپی در تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر این بیماری‌ها بیش از پیش نمایان شده است. به‌عنوان مثال، در ایران، سالانه حدود ۱۲ هزار مورد جدید سرطان روده بزرگ ثبت می‌شود که نیمی از آن‌ها منجر به مرگ می‌گردد. این آمار نشان‌دهنده لزوم استفاده گسترده‌تر از آندوسکوپی برای پیشگیری و مدیریت بهتر این بیماری‌ها است.​