سرطان سینه، شایع‌ترین سرطان در میان بانوان جهان است؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۲.۳ میلیون مورد جدید و حدود ۶۷۰٬۰۰۰ مرگ به‌دلیل این بیماری ثبت شد . پیش‌بینی‌های سازمان جهانی سرطان (IARC) نیز نشان می‌دهد با ادامه روند فعلی تا سال ۲۰۵۰ ابتلا ۳۸٪ افزایش یافته و مرگ‌و‌میر تا ۶۸٪ رشد خواهد داشت؛ یعنی سالانه حدود ۳.۲ میلیون مورد جدید و ۱.۱ میلیون مرگ خواهیم داشت. در ادامه این مقاله، به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم که درجه‌بندی سرطان سینه چیست، چگونه تعیین می‌شود، چه تفاوتی با مرحله‌بندی دارد و چرا آگاهی از آن می‌تواند نقش کلیدی در انتخاب روش درمان، پیش‌بینی روند بیماری و تصمیم‌گیری هوشمندانه بیماران و پزشکان ایفا کند.
درجه بندی سرطان سینه چیست؟
درجه‌بندی سرطان سینه (Breast Cancer Grading) روشی برای توصیف ظاهر سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ است و نشان می‌دهد که این سلول‌ها تا چه اندازه با سلول‌های طبیعی پستان تفاوت دارند. هرچه تفاوت بیشتر باشد، تومور به‌احتمال زیاد تهاجمی‌تر است و سریع‌تر رشد و گسترش پیدا می‌کند.
برخلاف مرحله‌بندی (Stage) که بر اساس اندازه تومور و میزان گسترش آن در بدن انجام می‌شود، درجه‌بندی بیشتر به رفتار سلول‌ها و ویژگی‌های ظاهری آن‌ها در سطح میکروسکوپی می‌پردازد. هدف از این درجه‌بندی، پیش‌بینی سرعت پیشرفت بیماری و کمک به انتخاب نوع درمان مؤثرتر است. همچنین اگر می‌خواهید درباره بررسی علائم و روش های پیشگیری از سرطان سینه بدانید، این مقاله را مطالعه کنید.
درجه سرطان چگونه تعیین می‌شود؟
پزشکان با بررسی نمونه‌ای از بافت تومور (معمولاً از طریق بیوپسی یا جراحی) و ارزیابی آن در آزمایشگاه پاتولوژی، درجه سرطان را مشخص می‌کنند. در این بررسی سه عامل اصلی مد نظر قرار می‌گیرد:
- تشکیل ساختارهای غددی (Tubule formation): میزان شباهت بافت تومور به بافت طبیعی پستان
- ظاهر هسته سلولی (Nuclear grade): یکنواختی یا ناهنجاری در شکل و اندازه هسته سلول‌ها
- نرخ تقسیم سلولی (Mitotic rate): سرعت تقسیم و تکثیر سلول‌ها
هر یک از این عوامل امتیازی از ۱ تا ۳ دریافت می‌کند و مجموع امتیاز بین ۳ تا ۹، درجه سرطان را مشخص می‌کند که در ادامه مفصل بررسی می‌کنیم.
انواع درجه بندی سرطان سینه
درجه‌بندی سرطان سینه به سه گروه اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام میزان تمایز سلول‌های سرطانی با سلول‌های طبیعی را نشان می‌دهند. این درجه‌بندی به پزشکان کمک می‌کند تا میزان تهاجمی بودن تومور را بهتر ارزیابی کرده و تصمیم‌گیری دقیق‌تری در مورد روش‌های درمانی داشته باشند.
1- درجه 1 (Grade 1) – کم‌درجه یا Low Grade
در این نوع، سلول‌های سرطانی بیشترین شباهت را به سلول‌های سالم پستان دارند.
ویژگی‌ها:
- رشد و تقسیم آن‌ها کند است
- رفتار سلول‌ها کمتر تهاجمی است
- احتمال گسترش به سایر بافت‌ها کمتر است
- پاسخ به درمان‌ها معمولاً مثبت‌تر و پیش‌آگهی بهتر است
2- درجه 2 (Grade 2) – متوسط یا Intermediate Grade
سلول‌های سرطانی در این گروه ویژگی‌های بینابینی دارند؛ نه کاملاً شبیه سلول‌های سالم هستند و نه کاملاً غیرطبیعی.
ویژگی‌ها:
- سرعت رشد و گسترش متوسط
- خطر بازگشت یا متاستاز متوسط
- در تصمیم‌گیری درمانی باید به سایر عوامل مثل مرحله سرطان، وضعیت گیرنده‌های هورمونی و نتایج آزمایش‌های ژنتیکی هم توجه شود
3- درجه 3 (Grade 3) – پرخطر یا High Grade
در این نوع، سلول‌های سرطانی بسیار غیرطبیعی به‌نظر می‌رسند و به سرعت تقسیم و رشد می‌کنند.
ویژگی‌ها:
- سرعت پیشرفت و متاستاز بسیار زیاد
- احتمال تهاجم به بافت‌های اطراف و گره‌های لنفاوی بیشتر
- نیاز به درمان‌های تهاجمی‌تر مانند شیمی‌درمانی ترکیبی و پرتودرمانی
- معمولاً پیش‌آگهی ضعیف‌تری نسبت به درجات پایین دارد
نحوه تعیین درجه سرطان
درجه‌بندی سرطان سینه با بررسی نمونه‌ای از تومور در آزمایشگاه پاتولوژی انجام می‌شود. این فرآیند پس از نمونه‌برداری (بیوپسی) یا جراحی برداشت تومور آغاز می‌شود، و پاتولوژیست با استفاده از میکروسکوپ، ویژگی‌های خاصی از سلول‌های سرطانی را ارزیابی می‌کند تا میزان «تمایز» آن‌ها با سلول‌های سالم را مشخص کند.
معیارهای اصلی تعیین درجه سرطان
یکی از متداول‌ترین روش‌های درجه‌بندی، سیستم ناتینگهام (Nottingham Grading System) یا سیستم اسکارف-بلوم-ریچاردسون (SBR) است که بر اساس سه شاخص کلیدی کار می‌کند:
1. تشکیل ساختارهای غددی (Tubule Formation):
ارزیابی می‌شود که چه میزان از بافت سرطانی، ساختارهایی شبیه غدد طبیعی پستان دارد.
- امتیاز 1: بیشتر از 75٪ ساختار غددی
- امتیاز 2: بین 10 تا 75٪
- امتیاز 3: کمتر از 10٪
2. ظاهر هسته سلولی (Nuclear Pleomorphism):
بررسی شکل، اندازه و نظم هسته‌های سلول سرطانی. هرچه هسته‌ها نامنظم‌تر و متفاوت‌تر باشند، امتیاز بالاتر است.
- امتیاز 1: شباهت زیاد به سلول‌های طبیعی
- امتیاز 2: تفاوت‌های متوسط
- امتیاز 3: تفاوت‌های زیاد و نامنظم
3. نرخ تقسیم سلولی (Mitotic Count):
تعداد سلول‌هایی که در حال تقسیم هستند نشان‌دهنده سرعت رشد تومور است.
- امتیاز 1: نرخ تقسیم پایین
- امتیاز 2: نرخ متوسط
- امتیاز 3: نرخ بالا
جمع‌بندی امتیازها و تعیین درجه نهایی:
با جمع سه امتیاز بالا (که بین 3 تا 9 می‌شود)، درجه سرطان به شکل زیر مشخص می‌شود:
| مجموع امتیاز | درجه سرطان | میزان تهاجم | پیش‌آگهی معمول |
| 3 تا 5 | درجه 1 | کم | بهتر |
| 6 تا 7 | درجه 2 | متوسط | نسبتا خوب |
| 8 تا 9 | درجه 3 | بالا | تهاجمی‌تر و سخت‌تر |
آیا تعیین درجه همیشه دقیق است؟
در اغلب موارد، تعیین درجه با دقت بالایی انجام می‌شود. با این حال، برخی تومورها ممکن است ویژگی‌های متناقضی داشته باشند. در چنین شرایطی، پزشک برای تصمیم‌گیری نهایی، عوامل دیگری مانند مرحله سرطان (Stage)، وضعیت گیرنده‌های هورمونی (ER/PR)، شاخص HER2 و حتی نتایج آزمایش‌های ژنتیکی مانند Oncotype DX را نیز در نظر می‌گیرد.
دانستن درجه سرطان، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری برای نوع درمان (جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هورمون‌درمانی) دارد و می‌تواند به بیماران کمک کند تا بهتر با روند بیماری و گزینه‌های درمانی آشنا شوند.
ارتباط درجه با نوع درمان
درجه سرطان سینه یکی از عوامل کلیدی در تصمیم‌گیری برای نوع درمان است. هرچه درجه بالاتر باشد، تومور رفتار تهاجمی‌تری دارد و احتمال رشد سریع‌تر و متاستاز بیشتر می‌شود. بنابراین پزشکان با در نظر گرفتن درجه، تصمیم می‌گیرند که آیا باید از درمان‌های محافظه‌کارانه استفاده کنند یا به سراغ درمان‌های تهاجمی‌تر بروند.
درجه 1 (کم‌درجه – Low Grade)
در تومورهای کم‌درجه، سلول‌ها شباهت زیادی به بافت طبیعی پستان دارند و رشدشان آهسته است. درمان معمولاً شامل جراحی حفظ پستان یا ماستکتومی، پرتودرمانی و در صورت لزوم هورمون‌درمانی است. شیمی‌درمانی معمولاً توصیه نمی‌شود، چرا که خطر بازگشت بیماری پایین است و پیش‌آگهی این بیماران مطلوب‌تر است.
درجه 2 (درجه متوسط – Intermediate Grade)
این نوع از تومورها رشد سریع‌تری نسبت به درجه ۱ دارند و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارند. درمان ممکن است ترکیبی از جراحی، پرتودرمانی، هورمون‌درمانی و در برخی موارد شیمی‌درمانی باشد. تصمیم‌گیری نهایی به عواملی مانند اندازه تومور، مرحله بیماری و نتایج آزمایش‌های ژنتیکی بستگی دارد.
درجه 3 (درجه بالا – High Grade)
در این درجه، سلول‌ها بسیار غیرطبیعی‌اند و سرعت رشد آن‌ها بالاست. بیماران معمولاً به درمان‌های تهاجمی‌تری نیاز دارند؛ از جمله جراحی کامل پستان، شیمی‌درمانی قوی، پرتودرمانی و در صورت وجود گیرنده‌های خاص، هورمون‌درمانی یا درمان هدفمند. این گروه، بیشترین ریسک عود یا گسترش بیماری را دارند.
تفاوت درجه و مرحله سرطان
درجه و مرحله سرطان سینه دو مفهوم کاملاً متفاوت اما مکمل هستند؛ درجه به ویژگی‌های سلول‌های سرطانی زیر میکروسکوپ می‌پردازد و مشخص می‌کند که سلول‌ها تا چه اندازه غیرطبیعی و تهاجمی هستند، در حالی که مرحله نشان‌دهنده میزان گسترش فیزیکی تومور در بدن، از جمله اندازه، درگیری غدد لنفاوی و احتمال متاستاز است. به‌بیان ساده، درجه نشان می‌دهد سرطان چقدر “خطرناک” است و مرحله نشان می‌دهد چقدر “پیشرفته” است؛ هر دو شاخص در کنار هم، مسیر درمان و پیش‌آگهی بیمار را مشخص می‌کنند.
جمع‌بندی: اهمیت آگاهی از درجه‌بندی سرطان سینه در مسیر درمان
درجه‌بندی سرطان سینه یکی از موثرترین ابزارهای تشخیصی برای تعیین شدت بیماری و انتخاب مسیر درمانی مناسب است. همان‌طور که در این مقاله اشاره شد، شناخت تفاوت بین درجه و مرحله سرطان، به بیماران کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری در مسیر درمان قدم بردارند. این مطلب با بهره‌گیری از منابع علمی معتبر و مشورت با تیم متخصصان بیمارستان یثربی تهیه شده است تا اطلاعاتی دقیق، کاربردی و به‌روز در اختیار بیماران و خانواده‌های آن‌ها قرار گیرد. توصیه می‌شود پیش از تصمیم‌گیری درمانی، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید و نتایج آزمایش‌ها را به‌طور کامل بررسی نمایید.
