راهنمای جامع سنگ شکن کلیه

​سنگ‌های کلیه، توده‌های سختی هستند که از تجمع مواد معدنی و نمک‌ها در کلیه‌ها تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند در اندازه‌های مختلفی ظاهر شوند، از سنگ‌های کوچک ۴ تا ۶ میلی‌متری که به‌عنوان سنگ‌های متوسط در نظر گرفته می‌شوند، تا سنگ‌های بزرگ‌تر که ممکن است کل فضای کلیه را اشغال کنند. در ایران، شیوع سنگ کلیه نسبت به متوسط جهانی بالاتر است و حدود ۶.۶ درصد از جمعیت کشور را تحت تأثیر قرار داده است. این میزان در برخی مناطق، مانند استان سیستان و بلوچستان، حتی بیشتر است. عوامل مختلفی مانند موقعیت جغرافیایی، رژیم غذایی و عوامل ژنتیکی می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند. در صورت عدم درمان مناسب، سنگ‌های کلیه می‌توانند منجر به عوارض جدی مانند انسداد مجاری ادراری، عفونت و آسیب به عملکرد کلیه شوند.​

سنگ شکن کلیه چیست؟

سنگ شکن کلیه روشی غیرتهاجمی برای خرد کردن سنگ‌های بزرگ کلیه به قطعات کوچکتر است تا بتوانند به راحتی از طریق مجاری ادراری دفع شوند. این روش معمولاً برای سنگ‌هایی که به صورت طبیعی دفع نمی‌شوند یا باعث درد و عوارض می‌شوند، استفاده می‌شود.​

چه زمانی نیاز به عمل سنگ کلیه است؟

زمانی که سنگ‌های کلیه بزرگتر از ۶-۷ میلی‌متر باشند و یا در حالب (لوله‌ای که کلیه را به مثانه متصل می‌کند) گیر کرده باشند، ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. همچنین، در صورت ایجاد درد شدید، عفونت یا انسداد مجاری ادراری، مداخله پزشکی ضروری است.​

انواع سنگ کلیه

سنگ‌های کلیه به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌ها و عوامل ایجادکننده متفاوتی دارند. ترکیب شیمیایی این سنگ‌ها تعیین می‌کند که چگونه تشکیل شده و چه روش درمانی برای آن‌ها مناسب‌تر است. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۸۰ درصد از سنگ‌های کلیه از نوع کلسیمی هستند، درحالی‌که سنگ‌های دیگر مانند اسید اوریکی، استروویت و سیستینی شیوع کمتری دارند. آگاهی از نوع سنگ کلیه نه‌تنها در درمان مؤثر است، بلکه می‌تواند از تشکیل مجدد آن‌ها نیز جلوگیری کند.

سنگ‌های کلسیمی (شایع‌ترین نوع سنگ کلیه)

این نوع سنگ‌ها که بیشترین سهم را در بین بیماران کلیوی دارند، معمولاً به دلیل رسوب بیش از حد کلسیم در کلیه تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

• سنگ‌های کلسیم اگزالات: یکی از رایج‌ترین انواع سنگ‌های کلیه، سنگ‌های کلسیم اگزالات است که معمولاً در اثر مصرف زیاد غذاهای حاوی اگزالات مانند شکلات، مغزها، چای و اسفناج به وجود می‌آید. زمانی که کلسیم و اگزالات در کلیه تجمع پیدا کنند، کریستال‌های کوچکی تشکیل داده و در نهایت باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند.
• سنگ‌های کلسیم فسفات: این نوع سنگ‌ها معمولاً در شرایطی تشکیل می‌شوند که pH ادرار بیش از حد قلیایی باشد. برخی از بیماری‌های کلیوی و متابولیکی می‌توانند زمینه‌ساز این نوع سنگ شوند. افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با ترشح بیش از حد کلسیم در ادرار نیز در معرض خطر بیشتری برای تشکیل این نوع سنگ هستند.

عوامل مؤثر در ایجاد سنگ‌های کلسیمی:

• مصرف کم آب و کم‌آبی بدن
• رژیم غذایی سرشار از اگزالات
• افزایش سطح کلسیم در ادرار
• مصرف زیاد نمک و پروتئین حیوانی

سنگ‌های اسید اوریکی

سنگ‌های اسید اوریکی حدود ۵ تا ۱۰ درصد از سنگ‌های کلیه را شامل می‌شوند و زمانی ایجاد می‌شوند که غلظت اسید اوریک در ادرار بیش از حد بالا رود. این مشکل معمولاً به دلیل مصرف زیاد گوشت قرمز، غذاهای دریایی و پروتئین‌های حیوانی رخ می‌دهد.

عوامل مؤثر در ایجاد سنگ‌های اسید اوریکی:

• رژیم غذایی پر از پروتئین‌های حیوانی
• افزایش سطح اسید اوریک در خون (مشکلات متابولیکی)
• کم‌آبی بدن که موجب افزایش غلظت اسید اوریک در ادرار می‌شود
• محیط اسیدی در ادرار که باعث تشکیل کریستال‌های اسید اوریک می‌شود

راه‌های پیشگیری:

• افزایش مصرف آب برای رقیق کردن ادرار
• کاهش مصرف گوشت قرمز و غذاهای پرپروتئین
• مصرف مواد غذایی قلیایی‌کننده مانند سبزیجات و لبنیات برای متعادل کردن pH ادرار

سنگ‌های استروویت (عفونی)

سنگ‌های استروویت معمولاً در افرادی که دچار عفونت‌های مکرر ادراری هستند، ایجاد می‌شوند. این نوع سنگ‌ها می‌توانند به‌سرعت رشد کرده و اندازه بزرگی پیدا کنند که در برخی موارد، کل فضای کلیه را اشغال می‌کنند. این سنگ‌ها معمولاً از ترکیبات منیزیم، آمونیوم و فسفات تشکیل شده‌اند و به نام سنگ‌های شاخ گوزنی نیز شناخته می‌شوند.

ویژگی‌های سنگ‌های استروویت:

• بیشتر در زنان مشاهده می‌شود، زیرا زنان مستعد عفونت‌های ادراری هستند
• رشد سریع داشته و می‌توانند باعث انسداد مجاری ادراری شوند
• در صورت عدم درمان، ممکن است موجب آسیب جدی به کلیه و حتی نارسایی کلیوی شوند

روش‌های درمان و پیشگیری:

• درمان عفونت‌های ادراری با آنتی‌بیوتیک‌های مناسب
• افزایش مصرف مایعات برای جلوگیری از تجمع مواد معدنی
• در صورت بزرگ بودن سنگ، از روش‌هایی مانند سنگ‌شکنی یا جراحی کلیه برای خارج کردن آن استفاده می‌شود

سنگ‌های سیستینی (نادرترین نوع)

سنگ‌های سیستینی در اثر یک اختلال ژنتیکی به نام سیستینوری ایجاد می‌شوند. در این بیماری، بدن مقادیر زیادی از اسید آمینه سیستین را از طریق ادرار دفع می‌کند که باعث تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود.

ویژگی‌های این نوع سنگ‌ها:

• معمولاً در سنین جوانی یا کودکی ظاهر می‌شوند
• در طول زندگی فرد ممکن است بارها تشکیل شوند
• اندازه این سنگ‌ها معمولاً بزرگ‌تر و سخت‌تر از سایر انواع سنگ‌های کلیه است

روش‌های کنترل و درمان:

• مصرف مقادیر بالای آب برای کاهش غلظت سیستین در ادرار
• استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشک برای کاهش میزان سیستین در ادرار
• در صورت بزرگ بودن سنگ، استفاده از روش‌های جراحی یا سنگ‌شکنی کلیه توصیه می‌شود

انواع مختلف سنگ‌های کلیه بسته به ترکیبات و دلایل ایجادشان، روش‌های درمانی متفاوتی دارند. مهم‌ترین راه پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه، افزایش مصرف آب، اصلاح رژیم غذایی و کاهش مصرف مواد سنگ‌ساز مانند نمک، پروتئین‌های حیوانی و اگزالات است. همچنین، شناخت نوع سنگ به پزشک کمک می‌کند تا روش درمانی مناسبی را انتخاب کند و از تشکیل مجدد سنگ‌ها جلوگیری شود.

انواع روش‌های سنگ شکنی کلیه

برای درمان سنگ کلیه، روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به اندازه، محل قرارگیری و نوع سنگ، انتخاب می‌شوند. برخی از این روش‌ها غیرتهاجمی بوده و نیازی به جراحی ندارند، درحالی‌که برخی دیگر شامل جراحی‌های کم‌تهاجمی یا تهاجمی‌تر هستند. روش‌های رایج سنگ‌شکنی شامل سنگ شکنی برون اندامی (ESWL)، سنگ شکنی با اندوسکوپ از طریق مجرا (TUL)، و نفرولیتوتومی پوستی (PCNL) می‌باشند. در ادامه هر یک از این روش‌ها را به طور کامل بررسی می‌کنیم.

سنگ شکنی برون اندامی (ESWL)

در این روش، امواج ضربه‌ای با انرژی بالا از بیرون بدن به سمت سنگ‌های کلیه هدایت می‌شوند تا آن‌ها را به قطعات کوچکتر تبدیل کنند. این قطعات سپس از طریق ادرار دفع می‌شوند. Extracorporeal shock wave lithotripsy یک روش غیرتهاجمی است که نیاز به برش جراحی ندارد و معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. بیمار ممکن است کمی درد یا ناراحتی هنگام عبور سنگ‌های خرد شده تجربه کند، اما عوارض آن نسبت به روش‌های جراحی کمتر است.

سنگ شکنی کلیه و حالب با اندوسکوپ از طریق مجرا

در این روش، یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام یورتروسکوپ از طریق مجرای ادراری وارد مثانه و حالب می‌شود تا به سنگ دسترسی پیدا کند. سپس با استفاده از لیزر یا ابزارهای مکانیکی، سنگ خرد شده و قطعات آن از بدن خارج می‌شوند. این روش معمولاً برای سنگ‌های حالب و قسمت‌های پایینی کلیه مناسب است و ممکن است نیاز به بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی داشته باشد.

نفرولیتوتومی پوستی (PCNL)

این روش برای سنگ‌های بزرگ یا پیچیده که با سایر روش‌ها قابل درمان نیستند، استفاده می‌شود. در PCNL، یک برش کوچک در پشت بیمار ایجاد می‌شود تا یک لوله به کلیه وارد شود. سپس با استفاده از ابزارهای خاص، سنگ‌ها خرد شده و خارج می‌شوند. این روش معمولاً برای سنگ‌های بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر مناسب است و نیاز به بیهوشی عمومی و بستری شدن دارد.

عمل TUL کلیه

عمل TUL (Transurethral Lithotripsy) شامل وارد کردن یک ابزار نازک از طریق مجرای ادراری به مثانه و حالب است تا سنگ‌ها را خرد کند. این روش اغلب برای سنگ‌های موجود در حالب و مثانه استفاده می‌شود. TUL تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود و معمولاً بیمار در همان روز مرخص می‌شود.

نکات مهم قبل از سنگ شکنی کلیه

قبل از انجام سنگ شکنی کلیه، رعایت برخی نکات ضروری است تا فرآیند درمان با موفقیت انجام شود و خطرات احتمالی کاهش یابد. پزشک معمولاً بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد تا مطمئن شود که روش درمانی برای بیمار مناسب است. این بررسی ها شامل ارزیابی وضعیت سلامت عمومی، انجام آزمایشات مورد نیاز، و رعایت برخی دستورات قبل از عمل مانند ناشتا بودن می‌شود. رعایت این نکات می‌تواند به کاهش عوارض و افزایش اثربخشی درمان کمک کند.

مشاوره پزشکی

یکی از مهم‌ترین مراحل قبل از سنگ شکنی، مشاوره با پزشک متخصص است. در این جلسه، بیمار باید اطلاعات دقیقی درباره سابقه پزشکی، داروهای مصرفی، و بیماری‌های زمینه‌ای خود ارائه دهد. مصرف برخی داروها مانند داروهای رقیق‌کننده خون (آسپیرین، وارفارین، کلوپیدوگرل) ممکن است باعث خونریزی شود، بنابراین پزشک ممکن است توصیه کند که چند روز قبل از عمل مصرف این داروها قطع شود. همچنین، بیمارانی که دچار مشکلات انعقادی، عفونت ادراری یا مشکلات قلبی هستند، باید پزشک خود را در جریان بگذارند.

آزمایشات لازم

قبل از سنگ شکنی، پزشک ممکن است آزمایش خون و ادرار را تجویز کند تا وضعیت کلیه و سلامت عمومی بیمار ارزیابی شود. این آزمایش‌ها شامل:

• آزمایش عملکرد کلیه (کراتینین و اوره خون) برای بررسی میزان سلامت کلیه‌ها

• آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت یا خون در ادرار

• آزمایش‌های انعقادی برای بررسی احتمال خونریزی حین یا بعد از سنگ شکنی

  همچنین، در برخی موارد پزشک ممکن است تصویربرداری‌هایی مانند سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا عکس رادیولوژی را برای بررسی دقیق محل و اندازه سنگ‌ها درخواست کند.

ناشتا بودن

بسته به نوع روش سنگ شکنی، ممکن است لازم باشد چند ساعت قبل از عمل ناشتا باشید. در سنگ شکنی برون اندامی (ESWL) معمولاً توصیه می‌شود بیمار ۴ تا ۶ ساعت قبل از عمل چیزی نخورد و ننوشد. اگر بیمار تحت بیهوشی عمومی یا نخاعی قرار بگیرد (مثلاً در روش‌های PCNL یا TUL)، ناشتا بودن از شب قبل از عمل ضروری است. این کار به جلوگیری از عوارض بیهوشی مانند حالت تهوع و استفراغ کمک می‌کند.

نکات مهم بعد از سنگ شکنی کلیه

پس از انجام سنگ شکنی کلیه، رعایت نکات مراقبتی برای کاهش عوارض، تسریع روند بهبودی و جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ‌ها اهمیت زیادی دارد. دفع قطعات خرد شده سنگ از طریق ادرار ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد و در این مدت بیمار باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از درد، عفونت و انسداد مجاری ادراری انجام دهد. پزشک معمولاً توصیه‌هایی مانند مصرف مایعات زیاد، رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف داروهای تجویزی و پیگیری پزشکی را ارائه می‌دهد. در ادامه، نکات مهمی که پس از سنگ شکنی کلیه باید رعایت شوند را بررسی می‌کنیم.

مصرف مایعات زیاد

پس از سنگ شکنی، افزایش مصرف مایعات کمک می‌کند تا ذرات خرد شده سنگ سریع‌تر از بدن دفع شوند و خطر انسداد مجاری ادراری کاهش یابد. توصیه می‌شود روزانه حداقل ۲.۵ تا ۳ لیتر آب بنوشید. آب بهترین گزینه است، اما مصرف آب مرکبات مانند آب‌لیمو یا آب پرتقال نیز مفید است زیرا سیترات موجود در آن‌ها از تشکیل مجدد سنگ جلوگیری می‌کند. در مقابل، باید از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار، الکلی و نوشابه‌های گازدار پرهیز کنید زیرا ممکن است باعث کم‌آبی بدن و افزایش خطر تشکیل مجدد سنگ شوند.

پیگیری پزشکی

بعد از سنگ شکنی، مراجعه به پزشک برای بررسی وضعیت کلیه و اطمینان از دفع کامل سنگ‌ها ضروری است. پزشک ممکن است برای ارزیابی میزان باقی‌مانده سنگ‌ها، آزمایش‌هایی مانند موارد زیر را تجویز کند:

• سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن برای مشاهده وضعیت کلیه و بررسی احتمال باقی ماندن تکه‌های سنگ

• آزمایش ادرار برای بررسی علائم عفونت یا خون در ادرار

• آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد کلیه و میزان مواد معدنی در خون

  اگر سنگ‌ها به‌طور کامل دفع نشده باشند، ممکن است نیاز به تکرار سنگ شکنی یا انجام روش‌های درمانی دیگر باشد.

مصرف داروهای تجویز شده

پزشک ممکن است پس از سنگ شکنی چندین نوع دارو برای کاهش درد، جلوگیری از عفونت و کمک به دفع باقی‌مانده سنگ‌ها تجویز کند:

• مسکن‌ها (مانند ایبوپروفن یا استامینوفن) برای کاهش درد و ناراحتی

• آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت وجود عفونت یا برای جلوگیری از عفونت احتمالی

• داروهای دفع‌کننده سنگ (مانند تامسولوسین) که به شل شدن عضلات حالب کمک کرده و خروج قطعات سنگ را تسهیل می‌کنند

  مصرف داروها باید دقیقاً طبق دستور پزشک انجام شود و در صورت بروز علائمی مانند تب بالا، درد شدید یا خونریزی مداوم در ادرار، بیمار باید سریعاً با پزشک تماس بگیرد.

رعایت رژیم غذایی مناسب

پس از سنگ شکنی، رژیم غذایی مناسب می‌تواند خطر تشکیل مجدد سنگ‌ها را کاهش دهد. برخی نکات مهم تغذیه‌ای شامل:

• کاهش مصرف غذاهای حاوی اگزالات: غذاهایی مانند اسفناج، چای، شکلات، مغزها، ریواس و توت‌فرنگی می‌توانند احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی را افزایش دهند.
• کاهش مصرف نمک: سدیم زیاد در رژیم غذایی موجب افزایش کلسیم در ادرار می‌شود که می‌تواند باعث تشکیل سنگ‌های کلیوی شود. توصیه می‌شود از نمک کمتر در غذاها استفاده کرده و مصرف غذاهای فرآوری‌شده را کاهش دهید.
• کنترل مصرف پروتئین حیوانی: گوشت قرمز، ماهی و لبنیات زیاد ممکن است خطر تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی را افزایش دهند.
• مصرف مرکبات: آب‌لیمو، پرتقال و گریپ‌فروت به دلیل داشتن سیترات به جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ‌ها کمک می‌کنند.

اجتناب از فعالیت‌های سنگین

پس از انجام سنگ شکنی، بیمار باید حداقل چند روز از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های پرتحرک خودداری کند تا کلیه‌ها فرصت بهبودی داشته باشند. بلند کردن اجسام سنگین، دویدن شدید و ورزش‌های تماسی ممکن است باعث درد، خونریزی یا مشکلات دیگر در روند دفع سنگ شوند. همچنین، برخی بیماران ممکن است تا چند روز پس از سنگ شکنی دچار ضعف و سرگیجه باشند، بنابراین بهتر است از رانندگی و کارهای سنگین تا بهبودی کامل اجتناب کنند.

پیگیری و مراجعه به پزشک

پزشک ممکن است پس از سنگ شکنی، آزمایش‌های تکمیلی مانند سونوگرافی، رادیوگرافی یا آزمایش ادرار را برای بررسی وضعیت کلیه تجویز کند. این پیگیری‌ها برای اطمینان از عدم باقی ماندن تکه‌های سنگ و جلوگیری از ایجاد عوارض ضروری است. در صورت مشاهده علائمی مانند درد شدید، تب، لرز، خونریزی مداوم در ادرار یا عدم دفع سنگ‌ها پس از چند هفته، مراجعه فوری به پزشک توصیه می‌شود.

هزینه سنگ شکن کلیه در سال ۱۴۰۴

هزینه انجام سنگ‌شکنی کلیه در سال ۱۴۰۴ به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از مهم‌ترین این عوامل، نوع روش درمانی است که شامل روش‌هایی مانند سنگ‌شکنی برون‌اندامی (ESWL)، سنگ‌شکنی از طریق مجرا (TUL) و نفرولیتوتومی پوستی (PCNL) می‌شود. هر یک از این روش‌ها هزینه‌های متفاوتی دارند که بر اساس میزان پیچیدگی عمل، تجهیزات مورد استفاده و مدت زمان بستری در بیمارستان تعیین می‌شوند.

علاوه بر روش درمان، تجهیزات و فناوری‌های مورد استفاده در بیمارستان یا کلینیک نیز نقش مهمی در تعیین هزینه نهایی دارند. بیمارستان‌هایی که از دستگاه‌های پیشرفته‌تر و روش‌های کم‌تهاجمی‌تر استفاده می‌کنند، معمولاً هزینه بیشتری دریافت می‌کنند. تخصص و تجربه پزشک معالج نیز یکی دیگر از فاکتورهای مهم است، زیرا جراحان با تجربه با مهارت بالا معمولاً تعرفه‌های بیشتری دارند. همچنین، نوع بیمه درمانی و میزان پوشش آن می‌تواند تأثیر زیادی بر هزینه نهایی داشته باشد. برخی بیمه‌ها بخش زیادی از هزینه‌های سنگ‌شکنی کلیه را پوشش می‌دهند، در حالی که برخی دیگر تنها درصد کمی از هزینه را تقبل می‌کنند.

بر اساس اطلاعات موجود، هزینه سنگ‌شکنی کلیه در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۱.۵ میلیون تومان برای هر جلسه بوده است. با توجه به نرخ تورم و تغییرات تعرفه‌های درمانی، پیش‌بینی می‌شود که این هزینه در سال ۱۴۰۴ افزایش پیدا کند. برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر درباره هزینه‌های به‌روز، توصیه می‌شود با واحد پشتیبانی بیمارستان‌ یثربی تماس گرفته و درباره هزینه‌های مربوط به روش درمانی موردنظر، میزان پوشش بیمه و شرایط پرداخت اطلاعات لازم را دریافت کنید.

سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع دستگاه ادراری است که می‌تواند باعث درد شدید و ناراحتی شود. خوشبختانه، امروزه با روش‌های پیشرفته‌ای مانند سنگ شکنی برون اندامی (ESWL)، عمل TUL، و نفرولیتوتومی پوستی (PCNL)، امکان درمان مؤثر و کم‌تهاجمی فراهم شده است. با رعایت نکات پیشگیرانه مانند مصرف آب کافی، رعایت رژیم غذایی مناسب و پیگیری وضعیت کلیه‌ها، می‌توان از تشکیل مجدد سنگ‌های کلیه جلوگیری کرد.پ

نتیجه‌گیری: آیا سنگ‌شکنی کلیه بهترین گزینه درمانی است؟

سنگ کلیه یکی از بیماری‌های شایع دستگاه ادراری است که در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. خوشبختانه با پیشرفت روش‌های درمانی، از جمله سنگ شکنی، بسیاری از بیماران می‌توانند بدون نیاز به جراحی‌های پیچیده، از این مشکل رهایی یابند. با رعایت نکات پیشگیری مانند مصرف مایعات کافی، داشتن رژیم غذایی مناسب و انجام چکاپ‌های منظم، می‌توان خطر تشکیل مجدد سنگ کلیه را کاهش داد. در نهایت، مشاوره با پزشک متخصص و انتخاب بهترین روش درمانی متناسب با شرایط بیمار، کلید اصلی مدیریت این بیماری است.