رادیوتراپی (پرتودرمانی) چیست؟

رادیوتراپی یا پرتودرمانی (Radiotherapy)، یکی از روش‌های پیشرفته و مؤثر در درمان انواع سرطان‌ها و تومورهای جامد است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، سلول‌های سرطانی را هدف قرار داده و با مختل کردن فرآیند رشد و تکثیر آن‌ها، به کاهش یا نابودی تومور کمک می‌کند. این روش، علاوه بر کاربرد به‌صورت مستقل، می‌تواند به‌عنوان درمان مکمل در کنار جراحی و شیمی‌درمانی (Chemotherapy) استفاده شود و در بهبود نتایج درمانی نقش مؤثری ایفا کند. هدف اصلی رادیوتراپی، از بین بردن سلول‌های سرطانی با دقت بالا و کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف تومور است. بر اساس نوع، مرحله و محل سرطان، متخصص انکولوژیست (سرطان‌شناس) دوز و تعداد جلسات پرتودرمانی را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که درمان با حداکثر اثربخشی و حداقل عوارض همراه باشد. رادیوتراپی در سال‌های اخیر به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژیک، به یکی از ارکان اصلی درمان سرطان تبدیل شده و نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد.

انواع رادیوتراپی

رادیوتراپی یا پرتودرمانی، یک روش درمانی کلیدی در برابر سرطان های خونی است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلول‌های سرطانی را هدف قرار داده و از بین می‌برد. این روش درمانی انواع مختلفی دارد که هر کدام با توجه به عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، محل تومور و شرایط بیمار انتخاب می‌شوند. در حالت کلی، رادیوتراپی به دو دسته اصلی خارجی و داخلی تقسیم می‌شود. در رادیوتراپی خارجی، پرتوها از طریق دستگاهی خارج از بدن به سمت تومور تابانده می‌شوند، در حالی که در رادیوتراپی داخلی، منبع پرتوزا در داخل بدن و نزدیک تومور قرار می‌گیرد.

1.رادیوتراپی خارجی (External Beam Radiotherapy)

در این روش، پرتوهای پرانرژی ایکس از طریق یک دستگاه به نام شتاب‌دهنده خطی (Linear Accelerator) از خارج از بدن به سمت تومور سرطانی هدایت می‌شوند. این روش رایج‌ترین نوع پرتودرمانی در دنیا است و برای درمان انواع مختلف سرطان‌ها از جمله سرطان‌های پستان، ریه، پروستات، سر و گردن استفاده می‌شود. پرتودرمانی خارجی می‌تواند به سه روش سه‌بعدی (3D-CRT)، تعدیل‌شده (IMRT) یا با هدایت تصویری (IGRT) انجام شود.

رادیوتراپی سه‌بعدی (3D-CRT)

پرتودرمانی تطبیقی سه‌بعدی یا 3D-CRT یکی از روش های پیشرفته در رادیوتراپی خارجی است که با بهره‌گیری از تصاویر سه‌بعدی تومور سرطانی و بافت‌های اطراف آن، امکان شناسایی دقیق‌تر و هدفمندتر تومور را فراهم می‌کنند. در این روش، با استفاده از تکنولوژی‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی، شکل و محل دقیق تومور مشخص می‌شود و سپس با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی درمان، پرتوهای تابشی به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که بیشترین دوز را به تومور برسانند و کمترین آسیب را به بافت‌های سالم اطراف وارد کنند. این روش، دقت برخورد اشعه ها را افزایش داده و عوارض جانبی ناشی از آسیب به بافت های اطراف را کاهش می‌دهد.

رادیوتراپی تعدیل‌شده (IMRT)

پرتودرمانی با شدت تعدیل‌شده یا IMRT یک روش پیشرفته و بسیار دقیق در رادیوتراپی خارجی است که با کنترل شدت پرتو در نقاط میدان تابشی، امکان انطباق دقیق‌تر دوز پرتو با ابعاد و حجم تومور را فراهم می‌کند. در این روش، پرتو به چندین باریکه کوچک‌تر تقسیم شده و شدت هر باریکه پرتو به صورت مستقل قابل تنظیم است. این امر باعث می‌شود که دوز پرتو وارد شده در داخل تومور به حداکثر و در عین حال، دوز دریافتی بافت‌های سالم اطراف غده به حداقل برسد . رادیوتراپی تعدیل‌شده به ویژه برای درمان تومورهایی با اشکال پیچیده و یا تومورهایی که در نزدیکی اندام‌های حساس بدن قرار دارند، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند عوارض جانبی درمان را به شکل قابل توجهی کاهش دهد.

رادیوتراپی هدایت تصویری (IGRT)

پرتودرمانی تحت هدایت تصویر یا IGRT یکی دیگر از روش های پیشرفته در رادیوتراپی خارجی است که با استفاده از تکنولوژی‌های تصویربرداری پزشکی مانند سی‌تی‌اسکن، امکان مشاهده و تصحیح موقعیت تومور را قبل و در حین درمان فراهم می‌کند. در این روش، تصاویر لحظه‌ای از تومور سرطانی گرفته می‌شود و در صورت وجود هرگونه تغییر در موقعیت تومور نسبت به برنامه درمانی اولیه، دستگاه رادیوتراپی به صورت خودکار تنظیم می‌شود تا پرتوها دقیقاً به هدف برخورد کنند. این تکنولوژی به ویژه برای درمان تومورهایی که در نواحی متحرک بدن مانند ریه‌ها و کبد قرار دارند، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و دقت و اثربخشی درمان را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد.

روش‌های پرتودرمانی سه‌بعدی (3D-CRT)، تعدیل‌شده (IMRT) و هدایت تصویری (IGRT) هر یک با تکنولوژی‌های پیشرفته خود، دقت و اثربخشی رادیوتراپی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند. پرتودرمانی سه‌بعدی با استفاده از تصاویر سه‌بعدی، امکان طراحی دقیق فرایند درمان را فراهم می‌کند و برای تومورهایی با اشکال منظم و قابل پیش‌بینی مناسب است. رادیوتراپی تعدیل‌شده با کنترل شدت پرتو، دوز دریافتی بافت‌های سالم را کاهش می‌دهد و برای تومورهایی با اشکال پیچیده و یا نزدیک به اندام‌های حساس ایده‌آل است و در نهایت رادیوتراپی هدایت تصویری با تصحیح لحظه‌ای موقعیت تومور، دقت پرتودرمانی را به حداکثر می‌رساند و در درمان تومورهای متحرک در نواحی مانند ریه و کبد به کار می‌روند . توجه داشته باشید انتخاب روش درمانی مناسب با توجه به نوع، محل و ویژگی‌های تومور و همچنین شرایط بیمار، توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود و هیچکدام برتری درمانی نسبت به یکدیگر ندارند.

2.رادیوتراپی داخلی (Internal Radiotherapy)

در این روش، منبع پرتوزا به صورت موقت یا دائمی در داخل بدن و در نزدیکی موقعیت تومور قرار می‌گیرد. این روش به دو صورت براکی‌تراپی (Brachytherapy) و رادیوتراپی سیستمیک (Systemic Radioisotope Therapy) انجام می‌شود. در براکی‌تراپی، منبع پرتوزا به صورت جامد یا مایع در داخل تومور یا حفره‌های بدن قرار می‌گیرد. در رادیوتراپی سیستمیک، مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی یا تزریقی وارد بدن می‌شوند و به سمت سلول‌های سرطانی حرکت می‌کنند. پرتودرمانی داخلی در درمان سرطان‌های پروستات، دهانه رحم، تیروئید و برخی سرطان‌های سر و گردن مورد استفاده قرار می‌گیرند.

براکی‌تراپی (Brachytherapy)

براکی‌تراپی (Brachytherapy) یا نزدیک‌درمانی یک روش درمانی داخلی در رادیوتراپی است که در آن، منبع پرتوزا به صورت موقت یا به شکل دائمی در داخل یا نزدیک تومور قرار می‌گیرد. این روش، امکان تابش دوز بالای پرتو به تومور را با کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف فراهم می‌کند. براکی‌تراپی به دو صورت دوز بالا (High Dose Rate) و دوز پایین (Low Dose Rate) انجام می‌شود. در براکی‌تراپی دوز پایین یا LDR، دانه‌های رادیواکتیو کوچک به طور دائمی در تومور کاشته می‌شوند و به تدریج پرتو آزاد می‌کنند. در براکی‌تراپی دوز پایین یا HDR، منبع پرتوزا به صورت موقت و برای مدت کوتاهی در نزدیکی تومور قرار می‌گیرد و دوز بالایی از پرتو را در چند جلسه به سمت تومور می‌فرستد. براکی‌تراپی می‌تواند به صورت دستی یا با استفاده از دستگاه‌های رباتیک انجام شود و برای درمان انواع سرطان‌ها مانند سرطان‌های پروستات، سینه، دهانه رحم و پوست مورد استفاده قرار می‌گیرد.این روش درمانی به دلیل دقت بالا و عوارض جانبی کمتر، به عنوان یک گزینه درمانی مؤثر برای بسیاری از بیماران محسوب می‌شود.

رادیوتراپی سیستمیک (SRT)

رادیوتراپی سیستمیک (Systemic Radioisotope Therapy) یکی از روش های رادیوتراپی داخلی است که در آن، مواد رادیواکتیو به صورت مایع یا کپسول به بیمار خورانده یا تزریق می‌شود. این مواد از طریق جریان خون به سراسر بدن حرکت کرده و به سلول‌های سرطانی متصل می‌شوند. سپس، با انتشار پرتوهای رادیواکتیو، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. این روش برای درمان سرطان‌هایی که به سایر نقاط بدن گسترش یافته‌اند (متاستاز) و یا سرطان‌هایی که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. از مزایای این روش می‌توان به هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی در سراسر بدن و کاهش عوارض جانبی نسبت به سایر روش‌های رادیوتراپی اشاره کرد.

3. رادیوتراپی سیستمیک

پرتودرمانی سیستمیک یکی از روش‌های مؤثر در درمان سرطان است که با استفاده از مواد رادیواکتیو به صورت تزریق یا خوراکی، به سلول‌های سرطانی حمله می‌کند. در این روش، مواد رادیواکتیو به سیستم گردش خون وارد می‌شوند و به‌صورت هدفمند به سلول‌های سرطانی می‌رسند و با انتشار پرتو به نابودی آن‌ها کمک می‌کنند. پرتو درمانی سیستمیک معمولاً برای سرطان‌هایی که به نقاط مختلف بدن گسترش یافته‌اند کاربرد دارد و به دلیل دسترسی گسترده‌تری که به بافت‌های مختلف بدن دارد، در برخی موارد از سایر روش‌های پرتو درمانی مؤثرتر عمل می‌کند.

پرتو درمانی سیستمیک با ید رادیواکتیو (I-131)

ید رادیواکتیو یا I-131، یکی از رایج‌ترین انواع پرتو درمانی سیستمیک است که برای درمان سرطان تیروئید و پرکاری تیروئید به کار می‌رود. این ماده با جذب توسط غده تیروئید، پرتوهایی از خود ساطع می‌کند که سلول‌های سرطانی را تخریب می‌کند. به دلیل خاصیت انتخابی این روش، بافت‌های سالم بدن آسیب کمتری می‌بینند و تأثیر درمانی بالاتری در بافت‌های تیروئید دارد.

 پرتو درمانی سیستمیک با سماریوم-153

سماریوم-153 نوع دیگری از پرتو درمانی سیستمیک است که در درمان سرطان‌های استخوانی یا سرطان‌هایی که به استخوان، متاستاز داده‌اند استفاده می‌شود. این ایزوتوپ رادیواکتیو به‌طور خاص به بافت‌های استخوانی جذب می‌شود و با تولید پرتوهای بتا به سلول‌های سرطانی آسیب می‌رساند. سماریوم-153 علاوه بر تأثیر مستقیم بر تومورها، به کاهش درد و علائم ناشی از سرطان‌های استخوانی نیز کمک می‌کند.

پرتو درمانی سیستمیک با رادیوم-223

رادیوم-223 برای درمان سرطان پروستات با متاستاز استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده که به استخوان‌ها جذب می‌شود، پرتوهای آلفا را تولید می‌کند که به‌طور موثری سلول‌های سرطانی استخوان را هدف قرار می‌دهد. رادیوم-223 به دلیل خاصیت نفوذپذیری کمتر پرتوهای آلفا، آسیب کمتری به بافت‌های سالم وارد می‌کند و برای بیماران مبتلا به متاستاز استخوانی اثرات درمانی و تسکینی مناسبی دارد.

 پرتو درمانی سیستمیک با

اتربیم-166

اترابیم-166 یکی دیگر از گزینه‌های پرتو درمانی سیستمیک است که برای درمان انواع خاصی از سرطان‌های کبد و همچنین برای تسکین درد ناشی از سرطان‌های استخوان استفاده می‌شود. این ماده به کبد و بافت‌های خاصی که نیاز به درمان دارند جذب می‌شود و با تابش پرتوهای بتا به کاهش رشد سلول‌های سرطانی کمک می‌کند.

مراحل کلی رادیوتراپی

رادیوتراپی، یک روش درمانی قدرتمند در مبارزه با سرطان های خونی است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد و از بین می‌برد. این روش درمانی شامل چندین مرحله کلیدی است که با همکاری تیمی از متخصصان مجرب و با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته انجام می‌شود. در ادامه، به بررسی این مراحل می‌پردازیم تا شما را با این فرآیند مهم آشنا کنیم.

1. ترسیم نقشه راه درمان: برنامه‌ریزی دقیق برای حداکثر اثربخشی پرتودرمانی

در این مرحله، تیم پزشکی شما، متشکل از متخصصین انکولوژی پرتودرمانی، دزیمتریست و فیزیکدان پزشکی، با استفاده از دستگاه های تصاویر برداری پیشرفته مانند سی‌تی اسکن و ام‌آرآی، برنامه درمانی شما را با دقت طراحی می‌کنند. این برنامه شامل تعیین محل دقیق تومور، بافت‌های سالم اطراف، دوز و زاویه تابش پرتو است تا بهترین نتیجه درمانی با کمترین عوارض جانبی حاصل شود. همچنین، ممکن است از شما خواسته شود در موقعیت‌های خاصی قرار بگیرید و یا شما باید از ماسک یا قالب‌هایی برای ثابت نگه داشتن خود در طول روند تصویر برداری استفاده کنید.

2. شبیه‌سازی قبل از اجرا: اطمینان از دقت درمان

در این مرحله، شما در دستگاه شبیه‌ساز، که مشابه دستگاه رادیوتراپی است، قرار می‌گیرید. تیم پزشکی با استفاده از تصاویر و نشانه‌گذاری‌ها، برنامه درمانی را مجدداً بررسی و تنظیم می‌کند تا از دقت تشخیص اطمینان حاصل شود. ممکن است از شما خواسته شود نفس خود را در زمان‌های خاصی حبس کنید یا در موقعیت‌های خاصی قرار بگیرید تا پرتو به طور دقیق به تومور برسد.

3. شروع درمان: تابش پرتوهای ایکس و امواج آلفا، بتا و گاما

در این مرحله، شما در دستگاه رادیوتراپی قرار می‌گیرید و پرتوهای پرانرژی نافذ به تومور تابانده می‌شود. این فرآیند معمولاً بدون هیچگونه دردی است و حدود چند دقیقه طول می‌کشد. تعداد و مدت جلسات درمان بستگی به نوع و مرحله سرطان، محل تومور و سلامت کلی شما دارد و ممکن است چند روز در هفته و برای چند هفته ادامه داشته باشد.

4. نظارت بر بهبودی کامل: پیگیری و آزمایشات منظم برای اطمینان از سلامتی فرد

پس از اتمام فرایند درمان، تیم پزشکی به طور منظم شما را معاینه می‌کند تا اثربخشی درمان و عوارض جانبی احتمالی را بررسی کند. این معاینات ممکن است شامل آزمایش خون، تصویربرداری و معاینات فیزیکی باشد. معاینه منظم به تشخیص زودهنگام عود سرطان و مدیریت عوارض جانبی آن کمک می‌کند و به شما آرامش خاطر می‌دهد که در مسیر بهبودی هستید.

در کل می‌توان گفت مراحل کلی رادیوتراپی شامل مشاوره اولیه، طراحی درمان، شبیه‌سازی، درمان و پایش پس از درمان است. در مرحله مشاوره، پزشک متخصص با بررسی شرایط بیمار و نوع سرطان، روش مناسب رادیوتراپی را تعیین می‌کند. در مرحله طراحی درمان، با استفاده از تصاویر پزشکی و نرم‌افزارهای پیشرفته، برنامه درمانی دقیقی برای بیمار تهیه می‌شود. در مرحله شبیه‌سازی، موقعیت دقیق تومور و بافت‌های اطراف آن مشخص می‌شود و بیمار برای درمان آماده می‌شود. در مرحله درمان، پرتوهای تابشی طبق برنامه تعیین شده به تومور تابانده می‌شوند و در نهایت، در مرحله پایش، بیمار به طور منظم تحت نظر پزشک قرار می‌گیرد تا از بهبودی کامل و عدم عود سرطان اطمینان حاصل شود.

کاربرد های رادیوتراپی

رادیوتراپی، یکی از روش‌های کلیدی در درمان سرطان و برخی دیگر از بیماری‌ها، با استفاده از پرتوهای پر انرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومورها عمل می‌کند. این روش درمانی می‌تواند به‌عنوان یک روش اصلی یا در ترکیب با دیگر روش‌ها مانند جراحی و شیمی‌درمانی استفاده شود. هدف از رادیوتراپی، کاهش اندازه تومور، بهبود کیفیت زندگی بیماران و افزایش بقای بیماران سرطانی است. با توجه به نوع و مرحله سرطان، رادیوتراپی می‌تواند به‌طور محلی (به تومور خاص) یا به‌طور سیستمیک (به کل بدن) اعمال شود.در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین کاربرد های رادیوتراپی می‌پردازیم:

۱. درمان سرطان

رادیوتراپی به‌عنوان یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان شناخته می‌شود. این روش با هدف نابود کردن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از گسترش آنها به سایر قسمت‌های بدن استفاده می‌شود. در بسیاری از موارد، رادیوتراپی به‌تنهایی برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که در موارد دیگر، می‌تواند به‌عنوان مکملی برای جراحی یا شیمی‌درمانی به کار رود. این نوع درمان می‌تواند به‌خصوص برای تومورهایی که به‌راحتی قابل دسترسی نیستند یا از طریق جراحی قابل حذف نیستند، مفید باشد.

۲. کاهش اندازه تومورها

رادیوتراپی می‌تواند به‌طور مؤثری اندازه تومورها را کاهش دهد، به‌ویژه در مراحل پیشرفته بیماری. این کاهش اندازه می‌تواند منجر به تسهیل جراحی و افزایش احتمال موفقیت در درمان شود. در مواردی که تومور بزرگ و نزدیک به اندام های حیاتی باشد، رادیوتراپی می‌تواند به‌عنوان روش درمانی پیش‌زمینه قبل از جراحی استفاده شود. با کوچک شدن تومور، فشار روی بافت‌های اطراف کاهش می‌یابد و درد و ناراحتی بیماران نیز کمتر می‌شود.

۳. تسکین علائم

رادیوتراپی همچنین می‌تواند به تسکین علائم ناشی از سرطان کمک کند. برای مثال، اگر یک تومور به استخوان‌ها فشار بیاورد، رادیوتراپی می‌تواند به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند. این نوع درمان می‌تواند برای بیمارانی که در مراحل پیشرفته بیماری قرار دارند و به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، بسیار موثر باشد. به‌این‌ترتیب، رادیوتراپی به‌عنوان یک روش تسکینی، در کنار دیگر روش‌ها، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی کمک کند.

۴. درمان بیماری‌های غیرسرطانی

علاوه بر سرطان، رادیوتراپی در درمان برخی بیماری‌های غیرسرطانی نیز کاربرد دارد. به عنوان مثال، این روش می‌تواند برای درمان برخی از اختلالات خودایمنی یا بیماری‌های التهابی، مانند لوپوس و بیماری‌های التهاب روده، استفاده شود. در این موارد، رادیوتراپی می‌تواند به‌عنوان یک گزینه درمانی برای کنترل التهاب و علائم بیماری مفید باشد.

۵. پیشگیری از عود سرطان

رادیوتراپی می‌تواند به‌عنوان یک روش پیشگیرانه نیز به کار رود، به‌ویژه پس از جراحی برای حذف تومور. در چنین مواردی، رادیوتراپی می‌تواند به‌منظور نابود کردن هرگونه سلول سرطانی باقی‌مانده و کاهش خطر عود سرطان استفاده شود. این نوع درمان معمولاً در مواردی که خطر بازگشت سرطان بالا است، توصیه می‌شود و می‌تواند نقش مهمی در بهبود بقاء و کاهش احتمال عود بیماری ایفا کند.

منابع انرژی مورد استفاده در رادیوتراپی داخلی

در رادیوتراپی داخلی، یا براکی‌تراپی، منابع انرژی رادیواکتیو به‌طور مستقیم درون یا نزدیک تومور قرار می‌گیرند تا با انتشار پرتوها به‌صورت موضعی، سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. این روش باعث می‌شود که پرتوها به‌طور متمرکزتری بر بافت‌های سرطانی اثر بگذارند و آسیب به بافت‌های سالم اطراف را به حداقل برسانند. انتخاب منبع رادیواکتیو در براکی‌تراپی بستگی به نوع و محل سرطان دارد و معمولاً شامل منابعی مانند ایریدیوم-۱۹۲، سزیم-۱۳۷، ید-۱۲۵ و پالادیوم-۱۰۳ است که هرکدام ویژگی‌های خاصی دارند و برای انواع مختلفی از تومورها استفاده می‌شوند.

• ایریدیوم-۱۹۲ (Iridium-192):
  ایریدیوم-۱۹۲ یکی از منابع رادیواکتیو پرکاربرد در براکی‌تراپی است که به دلیل نیمه‌عمر مناسب و قدرت تابش بالای آن، برای درمان تومورهای مختلف، از جمله سرطان‌های پستان و پروستات، به کار می‌رود. این ایزوتوپ رادیواکتیو معمولاً در دستگاه‌های کاشت کوچک قرار داده می‌شود و می‌تواند سلول‌های سرطانی را با دقت بالا تحت تاثیر قرار دهد.

• سزیم-۱۳۷ (Cesium-137):
  سزیم-۱۳۷ دارای قدرت تابشی متوسط و نیمه‌عمر نسبتاً طولانی است، که آن را برای درمان تومورهای دهانه رحم و سایر تومورهای لگنی مناسب می‌سازد. این منبع رادیواکتیو، پرتوهایی تولید می‌کند که در ناحیه مورد نظر به سلول‌های سرطانی آسیب می‌رسانند و رشد آن‌ها را مهار می‌کنند.

• ید-۱۲۵ (Iodine-125):
  ید-۱۲۵ با نیمه‌عمر طولانی و تابش با انرژی کم، یکی از منابع مناسب برای براکی‌تراپی طولانی‌مدت و کم‌دوز است. این ماده رادیواکتیو بیشتر در درمان سرطان پروستات و تومورهای چشمی به کار می‌رود و به دلیل تابش با دوز پایین، احتمال آسیب به بافت‌های سالم اطراف کمتر است.

• پالادیوم-۱۰۳ (Palladium-103):
  پالادیوم-۱۰۳ یکی دیگر از منابع رادیواکتیو با تابش کم و نیمه‌عمر کوتاه است که در درمان سرطان پروستات کاربرد دارد. این منبع رادیواکتیو با دقت بالا در داخل یا نزدیک تومور قرار می‌گیرد و به دلیل انتشار محدود، بیشتر برای درمان‌هایی استفاده می‌شود که نیاز به کنترل دقیق تابش در بافت‌های نزدیک به اندام‌های حساس دارند.

منابع انرژی مورد استفاده در رادیوتراپی خارجی

در رادیوتراپی خارجی، منابع انرژی پرقدرت برای هدف قرار دادن و نابودی سلول‌های سرطانی به کار می‌روند. این منابع انرژی با نفوذ در بدن، به سلول‌های تومور آسیب می‌رسانند و از رشد و تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کنند. انتخاب منبع انرژی بستگی به نوع سرطان، عمق و موقعیت تومور دارد و متخصصان با توجه به این عوامل، مناسب‌ترین روش را انتخاب می‌کنند. منابع انرژی به کار رفته در این روش شامل پرتوهای ایکس، پرتوهای گاما، ذرات باردار و پروتون‌ها هستند که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند.

• پرتوهای ایکس (X-rays): پرتوهای ایکس یکی از رایج‌ترین منابع انرژی در رادیوتراپی خارجی هستند که از دستگاهی به نام شتاب‌دهنده خطی تولید می‌شوند. این پرتوها قادر به نفوذ عمیق در بافت‌ها هستند و با دوزهای مناسب، می‌توانند سلول‌های سرطانی را تخریب کنند. پرتوهای ایکس به‌طور خاص برای درمان تومورهایی که در عمق بیشتری از بدن قرار دارند، موثر هستند و به دلیل قدرت نفوذ بالا، بافت‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند.

• پرتوهای گاما (Gamma rays): پرتوهای گاما از مواد رادیواکتیو مانند کبالت-۶۰ تولید می‌شوند و قدرت نفوذ بالایی دارند. این پرتوها نیز به‌صورت مستقیم به بافت سرطانی هدایت می‌شوند و با آسیب رساندن به DNA سلول‌های سرطانی، از رشد آن‌ها جلوگیری می‌کنند. پرتوهای گاما برای درمان تومورهای سر و گردن و برخی دیگر از نواحی بدن کاربرد دارند.

• ذرات باردار (Charged particles): ذرات باردار شامل ذراتی مانند الکترون‌ها هستند که در درمان سطحی‌ترین لایه‌های بافت استفاده می‌شوند. به دلیل برد محدود و نفوذ کم‌تر، ذرات باردار برای درمان تومورهایی مناسب هستند که نزدیک به سطح پوست قرار دارند و خطر آسیب به بافت‌های عمیق را کاهش می‌دهند.

• پروتون‌ها (Protons): پروتون‌ها از دقت بالایی در هدف‌گیری برخوردارند و برای درمان تومورهایی که در نزدیکی بافت‌های حساس قرار دارند، به کار می‌روند. به دلیل ویژگی‌های خاص پروتون‌ها در تغییر ناگهانی انرژی در عمق خاصی از بافت، این روش برای سرطان‌های مغزی، چشمی و دیگر تومورهای حساس مفید است و کمترین آسیب به بافت‌های اطراف وارد می‌شود.

نکات مهم قبل از رادیوتراپی

قبل از شروع رادیوتراپی، باید نکاتی را رعایت کنید تا بدن شما آماده‌ی دریافت درمان شود و اثرات جانبی آن کاهش یابد. این اقدامات شامل مشورت با پزشک، انجام آزمایش‌ها و آماده‌سازی ذهنی و بدنی می‌شود. رعایت این موارد می‌تواند به بهبود روند درمان و کاهش عوارض احتمالی کمک کند.

• مشاوره با پزشک: در مورد پروسه درمان، انتظارات و عوارض جانبی احتمالی با پزشک صحبت کنید.
• آزمایش‌های لازم: آزمایش‌های خون و تصویربرداری برای ارزیابی وضعیت سلامت کلی و دقت بیشتر در تعیین ناحیه درمان انجام دهید.
• قطع داروها یا مکمل‌ها: با توصیه پزشک، برخی داروها یا مکمل‌های خاص را ممکن است لازم باشد متوقف کنید.
• آماده‌سازی پوست: از مصرف کرم‌ها یا لوسیون‌ها روی ناحیه‌ی درمان خودداری کنید تا پوست شما برای دریافت پرتو آماده باشد.
• خواب و استراحت کافی: استراحت کافی داشته باشید و بدن خود را برای مراحل درمان تقویت کنید.

نکات مهم بعد از رادیوتراپی

بعد از انجام رادیوتراپی، مراقبت‌های خاصی نیاز است تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری کرده و بدن به خوبی بازیابی شود. این مراقبت‌ها شامل استراحت کافی، محافظت از ناحیه درمان و تغذیه مناسب می‌شود. رعایت این نکات می‌تواند به بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض کمک کند.

• استراحت و آرامش: استراحت کافی داشته باشید تا بدن برای ترمیم خود زمان کافی پیدا کند.
• مراقبت از پوست: از کرم‌های مرطوب‌کننده توصیه‌شده توسط پزشک برای ناحیه‌ی درمان استفاده کنید و از قرار گرفتن در معرض آفتاب خودداری کنید.
• تغذیه مناسب: تغذیه متعادل و غنی از پروتئین و ویتامین‌ها داشته باشید تا به ترمیم بافت‌ها کمک شود.
• نوشیدن آب کافی: برای جلوگیری از کم‌آبی و دفع مواد زائد از بدن، مایعات کافی مصرف کنید.
• پیگیری و معاینات منظم: به صورت دوره‌ای به پزشک مراجعه کنید تا روند بهبودی و سلامت عمومی شما ارزیابی شود.

عوارض رادیوتراپی

رادیوتراپی، به عنوان یک ابزار بسیار پرکاربرد در درمان سرطان، با هدف نابودی سلول‌های سرطانی، می‌تواند تأثیرات ناخواسته‌ای بر روی بافت‌های سالم اطراف غده نیز داشته باشد. این تأثیرات که به عنوان “عوارض رادیوتراپی” شناخته می‌شوند، می‌توانند در طول درمان یا حتی ماه‌ها و سال‌ها پس از آن ظاهر شوند. این عوارض، طیف وسیعی از مشکلات جسمی و روانی را در بر می‌گیرند و شدت و مدت زمان آن‌ها، به عوامل مختلفی مانند دوز اشعه، ناحیه تحت درمان، وضعیت سلامتی فرد و سن او بستگی دارد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این عوارض می‌پردازیم:

• خستگی و بی حالی: احساس خستگی مفرط، یکی از عمومی‌ترین و شایع‌ترین عوارض رادیوتراپی است. این خستگی می‌تواند به حدی شدید باشد که انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار کند. به عنوان مثال، فرد ممکن است پس از یک پیاده‌روی کوتاه یا حتی صحبت کردن احساس خستگی کند.
• عوارض پوستی: پوست ناحیه درمانی، مانند یک میدان جنگ، می‌تواند دچار آسیب‌های جدی شود. کبودی، التهاب، خشکی و حتی زخم‌های باز روی ناحیه تحت درمان، از جمله عوارض پوستی هستند که می‌توانند کمی دردناک باشند. برای مثال، در رادیوتراپی سینه، پوست ممکن است به شدت قرمز و حساس شود و حتی تاول بزند.
• ریزش مو: یکی از عوارض جانبی قابل مشاهده رادیوتراپی، ریزش مو است که می‌تواند تأثیر روانی قابل توجهی بر فرد داشته باشد. این ریزش مو معمولاً به شکل موقتی است، اما در برخی موارد، ممکن است دائمی باشد. به عنوان مثال، در رادیوتراپی سر و گردن، ممکن است تمام موهای سر و صورت بریزند.
• مشکلات گوارشی: دستگاه گوارش، یکی از سیستم‌های آسیب‌پذیر در برابر رادیوتراپی است. تهوع، استفراغ، اسهال و یبوست، از جمله مشکلات گوارشی هستند که می‌توانند منجر به کاهش وزن و سوءتغذیه شوند. برای مثال، در رادیوتراپی شکم، ممکن است فرد به دلیل تهوع و استفراغ شدید، قادر به خوردن غذا نباشد.
• مشکلات بلع: در صورتی که ناحیه گردن یا قفسه سینه تحت درمان باشد، عضلات و بافت‌های درگیر در بلع ممکن است آسیب ببینند. این آسیب می‌تواند منجر به مشکل در بلع غذا، درد هنگام بلع و حتی ایجاد حس خفگی و تنگی نفس شود.
• عوارض جانبی طولانی مدت: در درصد کمی از فرایند های رادیوتراپی، برخی از عوارض جانبی مانند یک بمب ساعتی، ممکن است سال‌ها پس از پایان درمان ظاهر شوند. این عوارض می‌توانند شامل فیبروز (سخت شدن و ضخیم شدن بافت‌ها)، آسیب به ناحیه عصبی، مشکلات قلبی و حتی سرطان‌های ثانویه باشند. برای مثال، در رادیوتراپی لگن، ممکن است سال‌ها بعد، فرد دچار فیبروز روده شود که می‌تواند منجر به انسداد روده و نیاز به جراحی شود.

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه رادیوتراپی و تلاش‌های مستمر برای کاهش عوارض جانبی، همچنان آگاهی و شناخت کامل از این عوارض، برای بیماران و تیم درمانی ضروری است. این آگاهی می‌تواند به مدیریت بهتر عوارض، بهبود کیفیت زندگی بیماران و افزایش اثربخشی درمان کمک کند. به یاد داشته باشید که بسیاری از این عوارض، قابل پیشگیری یا کنترل هستند و با مشورت با پزشک و رعایت توصیه‌های او، می‌توان از شدت و مدت زمان آن‌ها کاست.

هزینه رادیوتراپی

هزینه رادیوتراپی، به عنوان یک درمان حیاتی برای سرطان، بسیار متغیر و تابع عوامل متعددی است. نوع سرطان و مرحله بیماری، از عوامل اصلی تعیین‌کننده هزینه هستند. به عنوان مثال، رادیوتراپی برای سرطان‌های پیچیده یا پیشرفته، ممکن است نیاز به جلسات درمانی بیشتر و تکنولوژی‌های پیشرفته‌تری داشته باشد که هزینه را افزایش می‌دهد. تعداد جلسات درمانی نیز تأثیر قابل توجهی بر هزینه کلی رادیوتراپی دارد. برخی از بیماران ممکن است به چند جلسه کوتاه نیاز داشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت و فشرده داشته باشند.

تکنولوژی مورد استفاده در رادیوتراپی نیز نقش مهمی در تعیین هزینه دارد. به عنوان مثال، رادیوتراپی سه بعدی (3D-CRT) نسبت به رادیوتراپی شدت تعدیل شده (IMRT) هزینه کمتری دارد، اما باید توجه داشت که رادیوتراپی تعدیل‌شده می‌تواند تاثیر بسزایی در دقت و اثربخشی درمان سرطان داشته باشد. علاوه بر این، موقعیت تومور و محل تحت درمان نیز می‌تواند بر هزینه تأثیر بگذارد.
پوشش بیمه‌ای بیمار نیز عامل مهمی در تعیین هزینه نهایی است. بسیاری از بیمه‌های درمانی، بخشی از هزینه‌های رادیوتراپی را پوشش می‌دهند، اما ممکن است محدودیت‌هایی در مورد نوع درمان، تعداد جلسات و مراکز درمانی تحت پوشش داشته باشند. در برخی موارد، بیماران ممکن است مجبور به پرداخت بخشی از هزینه‌ها به صورت آزاد شوند.

علاوه بر هزینه‌های مستقیم رادیوتراپی، هزینه‌های جانبی مانند تصویربرداری، آزمایش‌های خون، ویزیت پزشک و داروها نیز باید در نظر گرفته شوند. این هزینه‌ها می‌توانند به میزان قابل توجهی به هزینه کلی درمان اضافه کنند. با این حال، مراکز درمانی و سازمان‌های خیریه مختلفی وجود دارند که می‌توانند به بیماران نیازمند در تأمین هزینه‌های رادیوتراپی کمک کنند.

رادیوتراپی: گامی نوین در درمان سرطان

رادیوتراپی، به عنوان یک روش درمانی قدرتمند در مبارزه با سرطان، با هدف نابودی سلول‌های سرطانی و حفظ بافت‌های سالم، انواع مختلفی دارد که هر کدام با تکنولوژی‌های پیشرفته خود، دقت و اثربخشی درمان را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در این زمینه، عوارض جانبی این روش درمانی را نمی‌توان نادیده گرفت. آگاهی از این عوارض و مدیریت صحیح آن‌ها، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران و افزایش اثربخشی درمان دارد. هزینه رادیوتراپی نیز با توجه به عوامل متعدد، متغیر است و نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه بر اساس شرایط فردی است. در نهایت، با همکاری تیم پزشکی مجرب و رعایت توصیه‌های آن‌ها، می‌توان از مزایای این روش درمانی بهره‌مند شد و به بهبودی کامل دست یافت.